انجمن های علمی دانشجویی
انجمن های علمی دانشجویی
این مقاله به بررسی فلسفه انجمن های علمی می‌پردازد. انجمن‌های علمی نقش فزاینده‌ای را در حمایت از دانش‌پژوهی و متخصصان ایفا کرده‌اند. یک‌نهاد علمی زمانی به‌طور اثربخش اداره می‌شود که از استقلال مناسبی برخوردار باشد. همچنین با بهره‌مندی صاحب‌نظران از آزادی علمی و مشارکت آن‌ها در امور دانشگاه است که باارزش‌ترین اندیشه‌ها به ظهور می‌رسد. اما نفوذ سیاست‌های دیوانسالاری دولتی به آموزش عالی , استقلال دانشگاهی , آزادی علمی و تصمیم‌گیری جمعی را محدود کرد. این موضوع منجر به سوق دادن برخی از فعالیت‌های تخصصی به درون انجمن‌های علمی گردید. اگرچه این نهادها در اشکال , اهداف , اندازه , کارکرد و ذینفعان دارای تفاوت‌های بسیاری هستند, اما رسالت آن‌ها در بازآموزی, ارتباطات علمی, پژوهش و مشاوره خلاصه می‌شود.
کلید واژگان: انجمن‌های علمی, استقلال, آزادی علمی, مشارکت, بازآموزی, پژوهش و مشاوره.
تعریف کلی انجمن علمی دانشگاهی چیست؟
جوامع مدنی همواره بر آن بوده‌اند که نهادهایی را برای کسب و انتقال ایجاد کنند. در این میان , انجمن‌های علمی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. در قرن هجدهم , بسیاری از نشریات علمی را انجمن‌های علمی منتشر می‌کنند.
انجمن‌های علمي دانشجويي متشكل از دانشجويان علاقه‌مند به مشارکت در فعالیت‌های علمي در يك دانشكده يا گروه آموزشي است.
در هر دانشگاه متناظر با هر رشته دانشگاهي يك انجمن علمي می‌تواند تشكيل شود. به‌منظور حمایت، تقویت و ترويج فرهنگ و اخلاق علمي در دانشگاه‌های کشور، تقويت روحيه و بنيه علمي دانشجويان مستعد و توانمند و فراهم آوردن زمینه‌های مناسب برای فعالیت‌های جمعي علمي، همچنين بهره‌گيری از توانمندی و خلاقيت آنان در تحقق توسعه علمی و نهضت توليد علم و جنبش نرم‌افزاری انجمن‌های علمي دانشجويي حوزه‌های مختلف دانش با حمايت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي کشور طبق مفاد اين آیین‌نامه تشكيل می‌شوند و به فعاليت می‌پردازند.
تاریخچه آن در ایران و در دنیا به چه صورت است؟
انجمن‌های علمی زمانی ایجاد شدند که متخصصان به لزوم تقویت دانش تخصصی و ارتباط فکری بیشتر باهم حرفه‌ای‌هایشان پی بردند. به نظر می‌رسد زمینه پیدایش و علل تأسیس انجمن‌های علمی به دانشگاه‌ها شباهت داشته باشد. در ابتدا متخصصان , جمعیت‌هایی را به‌منظور آموزش, همفکری با همکاران و انجام سایر فعالیت‌های علمی تأسیس کردند. کلمه university نیز از نام همین جمعیت‌ها مشتق شده است. سپس دانشکده‌هایی بر اساس رشته‌های گوناگون از قبیل پزشکی, هنر , الهیات, و حقوق ایجاد شد.
اگر نهاد علم را شامل مجموعه افراد (دانشمندان، پژوهشگران، نویسندگان، متخصصان و …) سازمان‌ها و تشکل‌ها (دانشگاه‌ها، انجمن‌های علمی، مراکز تحقیقاتی و …) و تجمعات (اجلاس‌ها، سمینارها، کارگاه‌ها و …)، امکانات و منابع (مراکز اسناد و کتابخانه‌ها، کتب، مجلات و …)و هنجارها و روابط و قواعد و جو حاکم بدانیم (توکل 1370:15-14، رفیع پور 1381: 26-21)، درمی‌یابیم که یکی از عناصر اصلی و زیر بنایی در این نظام نهادی و سازمانی، مفهوم ”اجتماع علمی“ و وجود روابط و تعامل‌های فکری و تخصصی در بین اعضای این اجتماع و بین اجتماع‌های علمی در سطح دنیاست. وجود اجتماع علمی و همکاری‌های رشته‌ای و بین‌رشته‌ای، علاوه بر آشنایی با تحولات و دستاوردهای جدید، و تدوین معیارهای ارزیابی قوت و ضعف کار علمی، امکان نظارت بر اعمال و اجرای هنجارها و ضوابط و جلوگیری از انحرافات و انباشت و پیشرفت در محیط علم و پژوهش را فراهم می‌کند. یکی از ویژگی‌های مهم اجتماع علمی که – تحقیقاً پیشرفت در تولید و ترویج علم را سرعت می‌بخشد – فراهم شدن امکان ایجاد ارتباط بین متصدیان علم و پژوهش است. (آقازاده,1388,ص88)
دانش و فرهنگ علمی حاکم بر جوامع دانشگاهی و رشته‌های تخصصی , نیازمند کنترل داخلی , حرمت نهادن به متخصصان و سپردن امور تخصصی به آن‌هاست. این موضوع خوداتکایی , استقلال و نظم فکری را افزایش می‌دهد. به‌طورکلی اعضای هیئت‌علمی شیوه زندگی و حرفه خود را بر اساس اهداف و مقاصد اصیل و شرافتمندانه و تعهدات اخلاقی طراحی می‌کنند
تاریخچه تشکیل انجمن‌های علمی در ایران با تشکیل ”جمعیت فیزیک و شیمی ایران“ در سال 1310 هجری شمسی با اجتماع تعداد کمی از فیزیکدانان کشور در آزمایشگاه فیزیک دانشکده علوم دانشسرای عالی آغاز شد. اما دیری نگذشت که به علت نبود ارتباطی منسجم و تعریف‌شده بین اعضاء، فعالیت این انجمن متوقف شد.
در حدود سال 1320 ”کانون مهندسین ایران“، ”مجمع وکلای دادگستری“ و ”انجمن مامایی ایران“ نیز فعالیت خود را آغاز کردند. در دهه 1330، ”انجمن پزشکی“ فعالیت خود را شروع و در سال 1340 به انتشار نشریات مختلف گروه‌های پزشکی اقدام کرد. در این دوره، که دوره اول فعالیت انجمن‌های علمی ایران نامیده می‌شود، گروه‌های کشاورزی، علوم پایه و علوم انسانی فعالیت چشمگیری نداشتند. البته در این دوره، محفل‌های خصوصی و غیررسمی از استادان و دانشوران نیز تشکیل شد.
دوره دوم فعالیت انجمن‌های علمی سال‌های 1340 تا 1370 را در برمی‌گیرد. در این دوره نقش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در تشکیل انجمن‌های علمی محسوس بود. درواقع بیشتر انجمن‌های علمی با کمک این وزارتخانه تشکیل شدند. این امر نتیجه آگاهی از نقش انجمن‌ها در پیشبرد علم بود. شکل‌گیری انجمن‌هایی مانند ”انجمن ریاضی“، ”انجمن مدیریت“، ”انجمن حسابداری“ و ”انجمن روانشناسی“ با کمک وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در آن سال‌ها و تصویب طرح تشکیل انجمن‌های علمی از سوی شورای هماهنگی دانشگاه‌ها، جلوه‌های بارز آن رویکرد است.
به‌این‌ترتیب تا سال 1357، تعداد 78 انجمن علمی در گروه‌های علوم پزشکی، علوم پایه، کشاورزی، فنی و مهندسی و علوم انسانی فعالیت خود را آغاز کردند. (حسینی گرگانی, 1384)
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال 1362 مسئولیت انجمن‌ها و مجامع علمی کشور به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری واگذار گردید و دفتر همکاری‌های علمی و بین‌المللی، زیر نظر معاونت پژوهشی، اداره امور انجمن‌ها را بر عهده گرفت. در سال 1366 نیز ”آیین‌نامه نحوه صدور تأسیس انجمن‌های علمی کشور“ تدوین شد. این آیین‌نامه به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اختیار داد مجوز تأسیس انجمن‌های علمی را صادر یا فعالیت‌های آن‌ها را تأیید کند.
دوره سوم از سال 1370 آغاز شد در هفتم مهرماه آن سال شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه شماره 262 خود را صادر کرد. بر اساس این مصوبه صدور مجوز تأسیس انجمن‌های علمی، تجدید پروانه و نظارت بر حسن انجام کار آن‌ها، بسته به مورد، بر عهده وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و فرهنگ و ارشاد اسلامی نهاده شده است.
بر اساس مصوبه 262، هم‌اکنون کمیسیون انجمن‌های علمی ایران در حوزه معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری صدور مجوز تأسیس انجمن‌های علمی غیرپزشکی را بر عهده دارد.
تاکنون 197 انجمن علمی از گروه انجمن‌های علمی ایران مجوز دریافت کرده‌اند که از این تعداد 24 انجمن در گروه علوم پایه، 63 انجمن در گروه فنی و مهندسی، 62 انجمن در گروه علوم انسانی و 28 انجمن در گروه کشاورزی و 20 انجمن در گروه بین‌رشته‌ای قراردادند.
با توجه به اهمیت انجمن‌های علمی در آغاز هزاره سوم، به‌عنوان حلقه مفقوده «جامعه مدنی»، فراهم کردن بستر مناسب برای فعالیت این سازمان‌ها امری مهم است. به همین منظور پایگاه حاضر طراحی و تدوین‌یافته تا متقاضیان تأسیس انجمن‌های علمی بامطالعه آن با روند کارگروه انجمن‌های علمی آشنا شوند و با آگاهی اولیه و اطلاع از مدارک موردنیاز به تأسیس انجمن علمی اقدام کنند.
ویژگی‌های بارز تشکیل انجمن‌های علمی دانشگاهی
جوانان عالم ، فرزندان علم دوست و حقيقت‌جوي ما در انجمن‌هاي علمي‌اند كه ذكر روز و شب و دغدغه هميشه آن‌ها تلاش و نوآوري علمي است. در طلیعه اين جوانان عالم و عامل. مطالعه مي‌كنند، اردوي علمي مي‌گذارند، براي مشاركت در يك فعاليت علمي از معضلات اساتيد محترم بهره مي‌برند، نمايشگاه مي‌زنند، كارگاه آموزشي ويژه برگزار مي‌كنند و همچون همكاران چندين ساله با يكديگر به شكل گروهي كار مي‌كنند، استوار، باانگیزه، از سخنان دلسردکننده این‌وآن باكي ندارند، عاشقانه و دانشجویانِ تلاش مي‌كنند تا در جريان علمي كشور و در فرآيند توليد دانش و نهضت نرم‌افزاري سهم و وظيفه خود را ايفا كنند. اينان باور كرده‌اند كه «مي‌توان و بايد» (بیکاس,1379)
و نهايتاً، انجمن‌هاي علمي را بايستي به‌عنوان تشكل‌هايي خودجوش و برآمده از ضمير دانش‌دوست جامعه ايراني برشمرد كه به‌مثابه يك سرمايه عظيم اجتماعي و يكي از مؤلفه‌هاي دانشگاه تمدن ساز، ضمن توليد انديشه و فناوري، زمینه‌ساز تحولات مثبت و روبه‌جلو در عرصه دانش و فرهنگ و نقش آفرين توسعه فرهنگي و علمي خواهد بود.
بر اين اساس، همه فرهيختگان و دانشگاهيان به‌ویژه اساتيد و پيشكسوتان عرصه‌هاي علمي و فناوري را به مساعدت و همكاري روزافزون و راهنمايي دلسوزانه قشر عظيم اعضاي انجمن‌هاي علمي توصيه مي‌كنم و اميدوارم كه ثمره اين تلاش‌هاي متعهدانه و دلسوزانه در قالب نظريه‌ها، راه‌حل‌ها و فناوري‌هاي كارساز در خدمت اعتلاي مادي و معنوي جامعه اسلامي تجلي نمايد و اوج‌گيري دانش و فرهنگ و تحقق دولت دانايي را نويد بخشد.
تعداد انجمن‌های ایران ؟
تاکنون 197 انجمن علمی از گروه انجمن‌های علمی ایران مجوز گرفته‌اند. از این تعداد 24 انجمن در گروه علوم ایران مجوز گرفته‌اند. از این تعداد 24 انجمن در گروه علوم پایه , 63 انجمن در گروه فنی و مهندسی , 62 انجمن در گروه علوم انسانی و 28 انجمن در گروه کشاورزی و 20 انجمن در گروه بین‌رشته‌ای قرار دارند.
اسامی برخی از انجمن‌های علمی ایرانی در حال فعالیت به‌قرار زیر است:
انجمن علمی آمار ایران- انجمن ایرانی تحقیق در عملیات- بلورشناسي و کانی‌شناسی ايران- بيوشيمي- فيزيك ايران- تحليل پوششي داده‌ها- رياضي ايران- ژنتيك ايران- سيستم‌هاي فازي ايران
برخی از فعالیت‌های موفق انجمن‌ها در ایران به‌قرار زیر است
در این مقاله تلاش کردیم تا شمارا با برخی از فعالیت‌های انجمن علمی تحقیق در عملیات به‌طور تخصصی آشناسازیم:
انجام تحقیقات علمی و فرهنگی در سطح ملی و بین‌المللی بین محققان و متخصصانی که به‌گونه‌ای با علم تحقیق در عملیات سروکار دارند.
همکاری با نهادهای اجرائی، علمی و پژوهشی درزمینهٔ ارزیابی و بازنگری طرح‌ها و برنامه‌های مربوط به امور آموزش و پژوهش درزمینهٔ علمی موضوع فعالیت انجمن.
ترغیب و تشویق پژوهش گران و تجلیل از محققان و استادان ممتاز.
ارائه خدمات آموزشی و پژوهشی.
تشکیل گردهمایی‌های علمی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی.
انتشار کتب و نشریات داخلی
فعالیت‌های مشترک در میان سایر انجمن‌های علمی ایران:
برنامه‌ريزي، ساماندهي، اجرا، هدايت و نظارت بر فعاليت‌هاي ادواري و سالانه انجمن.
برقراري ارتباط مستمر با ديگر انجمن‌هاي علمي دانشجويي و انجمن‌هاي علمي تخصصي داخل و خارج دانشگاه‌ها.
برقراري ارتباط با نهادها و سازمان‌هاي خارج از دانشگاه براي انجام فعاليت‌هاي مشترك.
برنامه‌ريزي و پيشنهاد همكاري براي اجراي طرح‌هاي پژوهشي و مطالعاتي.
تصويب اساسنامه انجمن علمي و اخذ تأييد آن از مديريت فرهنگي دانشگاه
همكاري و ارتباط مستمر با مدير و اعضاي هیئت‌علمی گروه آموزشي ذی‌ربط براي تحقق اهداف و فعاليت‌هاي علمي انجمن (موضوع ماده 3)
تشكيل كميته‌هاي مختلف كاري و نظارت بر عملكرد آن‌ها
برگزاري انتخابات شوراي مديريت دوره بعد
حفظ و نگهداري وسايل و تجهيزات انجمن، تصويب هزينه‌هاي مالي برنامه‌ها، تنظيم و ارائه گزارش مالي انجمن به‌طور سالانه و ارسال آن به مدير فرهنگي دانشگاه
تدوين برنامه‌هاي سالانه و ارائه آن به مدير فرهنگي
شوراي مديريت انجمن يكي از اعضاي خود را به‌عنوان دبير شورا انتخاب مي‌كند و به رئيس دانشكده و مدير فرهنگي دانشگاه اعلام مي‌كند.
منابع
آقازاده، احمد، (1388) اصول حاكم بر گزينش دانشجو در برخي از ممالك موفق جهان، مقالات ارايه شده، در همايش روش هاي اندازه گيري مناسب براي امتحانات ورودي كارشناسي ارشد 88-87.
بيكاس، سي سانيان، (1379) نوآوري در مديريت دانشگاهي، ترجمه ويدا ميري و عبدالرحيم نوه ابراهيم، چاپ اول، موسسه پژوهش و برنامه ريزي آموزش عالي، تهران
توکل, محمد, (1370), علم و تبیین اجتماعی؛ فصلنامه سیاست علمی و پژوهشی؛ دوره 1؛ شماره 3.صص14-15
حسيني گرگاني، مريم، سيف، علي اكبر، (1384) مقايسه سبك هاي يادگيري دانشجويان با توجه به جنسيت، مقاطع تحصيلي و رشته تحصيلي، موسسه پژوهش و برنامه ريزي در آموزش عالي.
رفیع پور ، فرامرز ، (1381) ، موانع رشد علمی ایران و راه حلهای آن ، سهامی انتشار .
کمیسیون انجمن‌های علمی ایران
نویسنده مقاله: نرگس سقازاده / کارشناس ارشد مدیریت صنعتی
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید ؟در گفتگو ها شرکت کنید!