همه چیز درباره شرکت های دانش بنیان

اگر شما هم از آن دسته نخبگانی هستید که دنبال جایی برای شکوفایی علمی و تکنولوژیک خود هستید، احتمالا “شرکت‌های دانش بنیان” گزینه مناسبی برای شما خواهد بود، چراکه ایده‌ها و دانشی که در این شرکت‌ها به محصولات و خدمات دانش بنیان تبدیل می‌شوند لازم است از سطح و گام ابتکاری و پژوهشی مناسبی برخوردار باشند.

مقدمه

در دنیاي پر از تحـول امـروز، زیربنـاي اقتصـادهاي صـنعتی، از محوریت منابع به سمت محوریت سرمایه‌هاي فکري جابه جـا شده و به همین دلیـل عامـل دانـش بـه صـورت روز افـزون پراهمیت‌تر مـی‌شـود . در چنـین شـرایطی شـکل جدیـدي از سـازمان‌هـا مـورد نیـاز اسـت: سـازمان‌هـایی کـه بـه عنـوان ســامانه­هــاي مبتنــی بــر دانــش شــناخته شــده و اصــطلاحاً شرکت‌هاي دانش بنیان نامیده می‌شوند و عاملی حیـاتی بـراي توسعه اقتصادي در یک کشور هستند. در واقع این شرکت‌هـا موتور رشد و توسعه محسوب می‌شوند. پس شـکوفایی و رونق شرکت‌هاي دانش بنیان باعـث نیـل کشـورها بـه سـمت اقتصاد پایدار، دانش محور و پیشرو خواهد شد. کشور ما نیز جهت دستیابی به یک رشد و توسعه پایـدار و فراگیر و رقابت در عرصه جهانی نیازمند یک تحول اقتصادي از اقتصاد منبع محور بـه سـمت اقتصـاد دانـش محـور است. در این میان شرکت‌هاي دانـش بنیـان موتـور توسـعه و ایجاد چنین تحولی محسوب می‌شوند. از این رو در کشور ما اخیراً شرکت هاي دانش بنیان کانون توجه مسئولین کشور قرار گرفتـه‌انـد. بسـته‌هـاي مختلـف حمـایتی، تسـهیلات مـالی، معافیت‌هاي مختلف، ابلاغ سیاسـت‌هـا و تصـویب قـوانین و آیین‌نامه‌هاي تسهیل کننده همگی نتایج چنین رویکردي در بین سیاستگذاران و دولتمردان کشور است.

اقتصاد دانش بنیان

شرکت‌های دانش بنیان و محصولات آنها به طور قطع مهره اصلی تحقق اقتصاد مقاومتی به شمار می‌آیند. در بندهای مختلف سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و نیز سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه ابلاغی مقام معظم رهبری، بر شکل‌گیری اقتصاد دانش بنیان به عنوان راهبردی در جهت حرکت صحیح اقتصاد کشور، تاکید شده است. در بند ۲ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، بر پیشتازی اقتصاد دانش بنیان به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات دانش‌بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش‌بنیان در منطقه تاکید شده است. درهمین حال سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه ابلاغی مقام معظم رهبری نیز برپایه‌ محورهای سه‌گانه‌ “اقتصاد مقاومتی”، “پیشتازی در عرصه‌ علم و فناوری” و “تعالی و مقاوم‌سازی فرهنگی” تنظیم شده که در یکی از بندهای آن دانش‌بنیان کردن شیوه تولید و محصولات صنعتی و خدمات وابسته به آن در جهت تقویت حضور در بازارهای منطقه و جهان مورد تاکید قرار گرفته است.

واژه ها و عبارات

واژه “شرکت‌هاي دانش بنیان” یـا واژه‌هـاي مشـابه، عبـارت نسبتاً جدیدي در ادبیات مدیریتی و اقتصادي جهان محسوب می‌شود. عباراتی نظیر “سازمان‌ها یا کسب وکارهـاي دانـش محـور”، “شرکت‌هاي کوچک دانش مبنا”، “شرکت هاي فناوري محور”و “شرکت هاي کوچک نوآور”  . حتـی در برخـی از مقـالات، عبارت‌هایی نظیر «شرکت‌هاي مبتنی بر فناوري‌هاي پیشرفته”یا “شرکت‌هاي مبتنی بر فناوري‌هاي نـوین” نیـز بـه صـورت مصداقی از شرکت‌هاي دانش بنیان در نظر گرفته شـده اسـت. با در نظر گرفتن تمامی ایـن مـوارد، مـی تـوان گفـت اولـین پژوهش در خصوص این نوع شرکت‌ها توسط لایتـل در سال 1979 انجـام شـده اسـت. او بـا بـه کـار بـردن عبـارت شرکت‌هاي فناوري محور، این شرکت ها را موسساتی معرفـی نمود که متکی بر نوآوري و اختراعات علمی بوده و با هـدف تجاري‌‌سازي این اختراعات و نوآوري‌ها تاسـیس مـی‌شـوند. از دیدگاه مدیریت دانش، کسب و کارهاي دانش بنیان به تبیین و مدلسازي تولیـد دانـش (تحقیـق و توسـعه دانـش جدیـد) پرداخته و باعث غنی‌سازي دانش (آموزش، پرورش و توسعه انسانی) و نیز انتقال دانش و نوآوري می گردند. بنابراین مـی‌تـوان گفـت نقطـه اشـتراك ایـن تعاریف آن است که در شرکت‌هاي دانش بنیان نسبت بالایی از دارایی‌هاي نامشهود وجود داشته و این شرکت ها به نـوآوري به عنوان اصلی ترین منبع رقابتی متکی هستند.

فعالیت‌هاي دانش بنیان

شرکت‌های دانش بنیان فراتـر از اینکـه چـه محصـولی تولیـد می‌کنند، در سطوح مختلـف فعالیـت‌هـاي خـود دانـش بنیـان هســتند. نــوآوري (بــه عنــوان محوریــت فعالیــت هــاي دانش بنیان) پدیده‌اي فراگیر است و در تمام بخش‌هاي صنعت، صرف نظر از نوع و سطح فناوري، می‌تواند ظهور کند. عموماً تمامی شرکت‌ها بـا هـر سـطح از فنـاوري، بـا مسـاله انتخاب تعدادي راه‌حل‌هاي مشخص بـراي ترکیـب منـابع و فعالیت‌هاي خود جهت تولید یک محصول یا عرضه خـدمات مواجه هسـتند .امـا در ایـن میـان راه‌حـل یـا راه‌حـل‌هـاي محدودي وجود دارند که باعث ایجاد بیشترین ارزش افـزوده نسبت به سایر رقبـا مـی‌شـوند و بـه وسـیله دانـش شناسـایی می‌گردند. نقش کلیديِ دانش مربوطه، دانسـتن آن اسـت کـه چگونه منابعی نظیر مواد اولیه، نیروي انسانی، انرژي و سـایر منابع که در دسترس بقیه شرکت ها نیـز هسـت را بـه شـکلی ترکیب نماییم که نسبت به سایر رقبا ارزش بیشـتري را بـراي مشتري ایجاد کنیم. لذا با شناسایی این دانش و مدیریت آن در لایه‌هاي مختلف سازمان، فعالیت‌هاي یک مجموعه، مبتنی بـر دانش و یا بـه اصـطلاح دانـش بنیـان خواهـد شـد. در واقـع شـرکت‌هـاي دانـش بنیـان، دانـش را در جنبـه‌هـاي مختلـف فعالیت‌هاي خود به کار مـی‌بندنـد و محصـولات خـود را بـه کمک نوآوري‌هاي ناشی از فعالیت‌هاي دانش بنیان نسـبت بـه سایر رقبا متمایز می‌کنند. بـا چنـین دیـدگاهی، یـک شـرکت دانش بنیان به معنی تولید محصولات با فناوري بالا نیست بلکه به معنی تولید محصولات ارزشمند و نوآورانه با هر سـطح از فناوري، به کمک فعالیت‌هاي دانش بنیان است.

محصولات دانش بنیان

محصولات دانش بنیان اکنون نقش اساسی در توسعه اقتصادي کشورها داشته به طوريکـه سـهم آنهـا در تولیـدات صـنعتی جهان در حال افزایش است. ویژگی اصلی این محصولات که به عنوان موج جدید توسعه صنعتی از آنها یاد مـی‌شـود، بـالا بودن سهم تحقیق و توسعه یا دانش نیروي انسـانی در تولیـد این محصولات و خدمات است.

در ایران

در ایران بر اساس ماده یک قانون حمایت از شرکت‌هاي دانش بنیان مصوب 1389؛ شرکت‌هاي دانش بنیان به این شکل تعریف شده است : “شرکت ها و موسسات دانش بنیان، شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادي (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوري) و تجاري‌سازي نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوري‌هاي برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم افزارهاي مربوطه تشکیل می شود”. همانگونه که اشاره شد، آیین‌نامه تشخیص صلاحیت شرکت‌هاي دانش بنیان در ایران نیز، بر اساس رویکرد “خروجی محور” شکل گرفته و در بند 5 ماده1 آن، موسسات دانش بنیان بر مبناي تولید کالا یا خدمات دانش بنیان، تعریف شده‌اند. در این آیین‌نامه ویژگی کالاهاي دانش بنیان به این شکل تشریح گردیده است: 1- در حوزه فناوري‌هاي بالا و متوسط به بالاست. 2- داراي پیچیدگی فنی بوده و تولید و تداوم آن نیاز به تحقیق و توسعه دارد. 3- عمده ارزش افزوده آن ناشی از دانش فنی و نوآوري است.

حقوق مالکیت فکری

غالب دارایی‌های شرکت‌های دانش بنیان از جنس دارایی‌های فکری است لذا “مدیریت و حفاظت حقوقی از  این دارایی‌های فکری” امری اجتناب‌ناپذیر می‌باشد. شرکت‌ها با بهره‌گیری از نظام حقوقی مالکیت فکری، قادر خواهند بود تا چتر حقوقی کارآمدی برای فرایند خلق ایده تا صادرات فناوری و تجاری سازی خودشان فراهم آورند. بنابراین ندانستن مباحث حقوق مالکیت فکری برای شرکت‌های دانش بنیان یک تهدید جدی و دانستن آنها به عنوان یک فرصت بزرگ خواهد بود.

مالکیت فکری همانند خلاقیت و قوه ابتکار بشری در زندگی روزمره ما به طور ویژه‌ای نمود پیدا کرده است. هر محصول یا خدماتی که ما در زندگی روزانه استفاده می‌کنیم نتیجه زنجیره به هم پیوسته‌ای از نوآوری‌های کوچك و بزرگ از قبیل تغییر در اشکال یا بهبود عملکرد یك محصول و روشی است که امروز انجام می‌دهد. بنابراین زمانی شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند نسبت به اختراع و علامت تجاری خود اظهار مالکیت نمایند که آن را به ثبت رسانده باشند.

صرف نظر از اینکه شرکت شما چه محصولی را تولید و یا این که چه خدماتی را ارائه می‌دهد، به طور همزمان هم می‌تواند خالق دارایی‌های فکری و هم استفاده کننده از آنها باشد. برخی شرکت های دانش بنیان اطلاعات محرمانه تجاری و فنی ارزشمندی دارند که باید در قالب اسرار تجاری محافظت شوند.

انواع شرکت‌های دانش بنیان

هر شرکت دانش بنیان با توجه به حجم کاری، سابقه و سطح فعالیت خود می‌تواند در غالب یکی از سه دسته شرکت زیر جای گیرد:

1. شرکت‌ دانش بنیان تولیدکننده کالا/خدمات دانش بنیان
2. شرکت‌ دانش بنیان نوپا
3. شرکت‌ صنعتی دارای فعالیت دانش بنیان

اختتام كلام

شرکت‌هاي دانش بنیان بـه دلیـل ذات نوآورانه خود نیازمند یـک بدنـه چابـک، منعطـف و بـا حداقل دیوانسالاري و سرعت عمل بالا هسـتند. بنـابراین در تعریف شرکت‌هاي دانش بنیان بر اساس شرایط موجود کشور باید اصولاً از مزایاي بخش خصوصی در توسـعه فـن‌آفرینـی دانش بنیان استفاده نمـود. کلیـد واژه «بخـش خصوصـی» بـه عنوان یک تخصـیصِ هوشـمندانه در تعریـف شـرکت‌هـاي دانش بنیان کشور، گویاي این واقعیت اسـت. از آنجـا کـه در کشور مـا، در زنجیـره پـژوهش تـا تولیـد، “تجـاري سـازي ” مهمترین حلقه مفقوده در توسـعه فنـاوري کشـور اسـت لـذا استفاده از پتانسیل شرکت‌هاي دانش بنیان جهت پر کردن ایـن حلقــه مفقــوده بــه صــورت “کــاربردي کــردن تحقیقــات و تجاري‌سازي نـوآوري‌هـا” مـی‌توانـد گـام مهمـی در توسـعه فناوري در ایران باشد.

منابع

فخاری حسین، 1393، “بازخوانی تعریف شرکت هاي دانش بنیان بر اساس شرایط اقتصادي کشور”، فصلنامه علمی-پژوهشی سیاست علم و فناوري، سال ششم، شماره 4.

حمیدي زاده، محمدرضا ،1387 “،رویکرد دستیابی به کسب و کار دانش محور”، فصلنامه پـژوهش هـاي مـدیریت، 11 ،(صـص 163-190 ).

اکبرزاده نجمه، شفیع زاده احسان، 1391” ،بررسی نقش دولت در بهبود روند ایجـاد و توسـعه کسـب و کارهـاي دانـش بنیـان “، فصلنامه رشد فناوري، 9 33، (صص 53-46).

خداداد حسینی سید حمید، ریاحی پریسا، نوري مینـا، 1391 ، “پیشبرد نوآوري در کشورهاي در حال توسعه، بررسی برنامه هـاي توسعه، بررسی برنامه هاي توسعه اقتصـادي در ایـران ” ، فصـلنامه سیاست علم و فناوري، 43 ،(صص119-101).

علم خواه حسن، شجاع جواد، 1391، “کتاب راهنمای مدیریت مالکیت فکری برای کسب و کارهای دانش بنیان”، چاپ دوم، ناشر موسسه دارایی های فکری و فناوری مدرس.

Gorman, G., MC Carthy,S.,200, “Business Development Support&knowledge-Based Businesses”, Journal of Technology Transfer, 31(1), pp.131-143

Rylander A., Peppard J., 2005, “What Really is a Knowledge-Intensive Firm?”, Royal Institute of Technology, Sweden, Organization journal. pp 1-31.

Monck CSP, Porter RB, Quintas P, Storey DJ, Wynarczyk P ,1988, “Science parks and the growth of high technology frms”.London: Croom Helm Publisher.

Lundvall, B.Å. and Christensen, J.L., 2004, “Introduction: product innovation –on why and how it matters for firms and the economy”, In: J.L. Christensen and B.Å. Lundvall (eds.), Production Innovation, Interactive Learning and Economic Performance, Research on Technological Innovation and Management Policy Volume 8., Elsevier Ltd., Oxford.

نویسنده :

بنفشه دين محمدي آذري

پژوهشگر حوزه مديريت تكنولوژي

اهمیت و ضرورت آموزش کارآفرینی

آموزش کارآفرینی

آموزش کارآفرینی تاکید بر ویژگی‌ها، توانمندی‌ها و مهارت‌هایی دارد که افراد برای راه‌اندازی، رشد و مدیریت کسب‌وکار بایستی به آنها مجهز شوند.

گیب (2002) بیان می‌کند که تفاوت اصلی میان دو مفهوم این است که آموزش ویژگی‌های کارآفرینانه در معنای وسیع بر روی مهارت‌ها و توانمندی‌هایی تاکید دارد که در هر شرایط و محیطی کاربرد دارد، اما آموزش کارآفرینی عمدتا بر مهارت‌های لازم جهت راه‌اندازی و مدیریت کسب و کار تاکید دارد؛ بنابر این، می‌توان نتیجه گرفت که در آموزش ویژگی‌های کارآفرینانه برروی ابعاد کسب و کار تمرکز نمی‌شود و مهارت‌هایی نظیر راه‌اندازی یک کسب و کار و مدیریت آن مورد توجه قرار نمی‌گیرد؛ در حالی که در آموزش کارآفرینی، بخش عمده تاکید آموزش بر روی این است که چگونه می توان یک کسب و کار مستقل را به صورت انفرادی و یا گروهی راه اندازی و مدیریت کرد .

تحقیقات نشان می دهد که کارآفرینی امری آموزش پذیر، تقویت پذیر و پرورش پذیر است. اولین کشورهایی که در زمینه آموزش کارآفرینی فعالیت‌هایی را انجام دادند، کشورهای آلمان، انگلیس، امریکا و ژاپن بودند. امروزه آموزش کارآفرینی به یکی از مهمترین و گسترده‌ترین فعالیت‌های دانشگاهی تبدیل شده است. طی دهه 1980، دانشگاه‌ها بر حسب ویژگی گروه های تحت آموزش و نیازهای محلی، منطقه ای و ملی، برنامه های آموزشی متعددی را برای سازمانهای خصوصی و عمومی طراحی نموده اند.

اين قبيل از دوره‌ها به دنبال بهبود و انگيزش گرايش‌هاي افراد همچون استقلال‌طلبی، فرصت‌جويي، ابتكار، تمايل، ریسک‌پذيري، تعهد به كار،تمايل به حل مشكلات و لذت بردن از عدم قطعيت و ابهام ميباشد. دوره‌های آموزش کارآفرینی نه تنها جای خود را در بستر دروس دانشگاهی و در رشته های مختلف باز نموده، بلکه در دوره های مختلف تحصیلی از ابتدایی تا دبیرستان نیز مورد توجه قرار گرفته است. گرچه امروزه تنوع این دوره‌ها، شرکت‌های موجود را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد و دوره‌های متعددی جهت رشد، بقا و کارآفرین نمودن سازمانهای بزرگ طراحی شده، اما هدف اولیه از توسعه کارافرینی همانا تربیت نمودن افراد متکی به نفس و آگاه به فرصتها و به طور کلی افرادی است که تمایل بیشتری به راه اندازی کسب و کارهای مستقل دارند. در واقع هدف این است تا افراد طی دوران تحصیل افرادی موسس و اقدام کننده تربیت شوند. این افراد شامل پیشروان در فعالیت‌ها، ماجراجویان، جسوران، مبتکران، فرصت‌طلبان، جاه‌طلبان، و ارتقا‌جویان می‌باشند.

به طور کلی همراه با آشکار شدن نقش و تاثیر کارآفرینی بر روند اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی کشورهای توسعه یافته، تلاش در جهت آموزش و تعمیم دانش و روحیه کارآفرینی در بین مدیران، تجار، دانشجویان، (که جملگی کارآفرینان بالقوه محسوب می‌شوند) و کارآفرینان بالفعل شدت گرفت. هدف از آموزش کارآفرینی تربیت افرادی است که بتوانند پس از تکمیل تحصیلات خود افرادی موسس باشند و کسب و کاری را ایجاد نمایند.

آنچه که  در تدریس دوره های کارآفرینی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است، کارآفرینانه بودن شیوه‌های تدریس، ترکیب افراد و اهداف آموزشی و تطبیق و همسویی این موارد با یکدیگر می‌باشد. آموزش کارآفرینی فرآیندی نظام‌مند، آگاهانه و هدف گرا می‌باشد که طی آن افراد غیر کارآفرین ولی دارای توان بالقوه به صورت خلاق تربیت می‌گردند. آموزش کارآفرینی فعالیتی است که از آن برای انتقال دانش و اطلاعات مورد نیاز جهت کارآفرینی استفاده می‌شود که افزایش، بهبود و توسعه نگرش‌ها، مهارتها و توانایی‌های افراد غیر کارآفرین را در پی خواهد داشت.

آموزش ویژگی‌های کارآفرینانه

در گذشته، افسانه‌ای شایع بود که کارآفرینان دارای ویژگی ذاتی هستند و ویژگی‌هایی همچون: ابتکار، روحیه تهاجمی، تحرک، تمایل در به کارگیری ریسک، توان تحلیلی و مهارت در روابط انسانی در افراد از بدو تولد در فرد وجود دارد. بنابراین، فرض اساسی این بود که کارآفرینان از طریق آموزش، پرورش نمی‌یابند. اما امروزه کارآفرینی به عنوان یک رشته علمی مورد شناسایی قرار گرفته و متقاضیان مستعد بایستی مانند تمامی رشته‌های علمی دیگر دانش مربوط به آن را کسب نمایند. آموزش ویژگی‌های کارآفرینانه به دامنه وسیعی از شایستگی‌ها و توانمندی‌ها جهت یادگیری کارآفرینانه تاکید دارد. در این آموزش، اعتقاد بر این است که با توجه به شرایط متغیر جامعه جهانی و سرعت تغییرات، افراد بایستی یاد بگیرند که چگونه در سر تاسر زندگی به صورت کارآفرین رفتار کنند و لذا دامنه آن بسیار وسیع‌تر از صرفا کسب و کار می باشد. با توجه به مطالعات مختلفی که صورت گرفته است ثابت شده که ویژگی‌های کارآفرینان در سازمان اغلب اکتسابی است و نه توارثی و از این رو در حال حاضر آموزش کارآفرینی به یکی از مهم‌ترین و گسترده‌ترین فعالیت‌های دانشگاه‌ها تبدیل شده است. در شمارگان بعدی نشریه دانشگاه کارآفرین به مطالبی نظیر ضرورت آموزش کارآفرینی، آموزش دوره‌های کارآفرینی ، محتواهای آموزش کارآفرینی

نویسنده : دکتر جابر نوبخت وند / پژوهشگر و مدرس دانشگاه

نقش انقلاب اسلامی در توسعه کسب وکار و کارآفرینی

انقلاب اسلامی ایران با سطح وسیع و ریشه های عمیق و تمام ویژگی‌های خود به عنوان یک پدیده اجتماعی، معلول و محصول عوامل بسیاری است. شاید بتوان مجموعه‌ای از عوامل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی را از جمله علل شکل‌گیری انقلاب پرشکوه اسلامی کشورمان قلمداد کرد. بی‌تردید دلیل وجود پشتوانه مردمی برای انقلاب،  انگیزه‌های تحقق عدالت اجتماعی بوده است. قبل از انقلاب ایجاد کسب و کار و ایجاد اشتغال منشا دولتی داشته و منبع مالی آن ناشی از درآمدهای نفتی بوده است. البته تک سرمایه‌داران درباری در برخی از حوزه‌ها از جمله صنعت خودرو، فولاد و البسه فعالیت داشتند و به عبارتی قشر متوسط هیچ نقش تاثیر گذاری در ایجاد کسب و کار و کارآفرینی نداشتند. در این حالت شکل‌گیری کسب و کارهای متوسط و خرد با منشا مردمی درجه امکان پذیری حداقلی به خود گرفت. پس از انقلاب امام خمینی (ره) در جهت  توجه به صنایع کوچک در کنار صنایع بزرگ تاکید داشتند که با افزایش روحیه مشارکت مردمی و ارتقا نقش مردم در تصمیمات کلان، زمینه حضور قشر متوسط در جهش اقتصادی فراهم شد که این مهم با جنگ تحمیلی شکل دیگری به خود گرفت و خلاقیت جوانان در کنار ایثار و از جان گذشتگی، زمینه استقلال و خود اتکایی را ایجاد نمود. در شرایط جنگ و تحریم، تهدیدات به فرصت تبدیل شد و تولید تجهیزات ستاد جنگ ونیازهای مردمی بر محور خلاقیت و تلاش ایرانی استوار گشت. پس از جنگ، فرصت سازندگی با تکیه بر ایده‌ها و منابع انسانی داخلی جهت گرفت. زیرساخت‌های آسیب دیده ترمیم شد، توسعه و ایجاد زیر ساخت‌ها قدرت و سرعت بیشتری گرفت. در این راستا توسعه متوازن معیار توسعه پایدارگشت و خوداتکایی ناشی از محدودیت‌ها، بخش خصوصی را فعال‌تر کرد. البته بخش خصوصی شکل گرفته گاه ماهیت شبه دولتی داشت اما در لایه‌های پایینی و پیمانکاران و تامین کنندگان بخش خصوصی واقعی حضور یافتند. بخش خصوصی با سیاست‌های اصل 44 ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری، توان مضاعف گرفت و تلاش برای بهبود فضای کسب و کار با وجود تحریم‌ها و محدودیت‌ها، منسجم‌تر شده و روند ایجاد استارت آپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان معنا دارگردید. با افزایش تعداد دانشجویان، تعداد دانشگاه‌ها و رشته‌های جدید نیز توسعه یافت .دولت‌ها بر اساس برنامه چشم انداز20 ساله و برنامه‌های 5 ساله، نهایت تلاش خود را در جهت تحقق برنامه‌ها به کار گرفته و می‌گیرند. هرچند شرایط اقتصاد جهانی و شرایط تحریمی، اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی درجهت جدایی از اقتصاد نفتی را کُند نموده است اما افزایش سهم مالیات از بودجه سالانه به 30 درصد جای امیدواری ایجاد نموده است. در برنامه چشم انداز بیست ساله دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در جهان اسلام واستقرار جامعه دانش‌بنیان، عدالت‌محور و برخوردار از انسان‌های شایسته و فرهیخته و نخبه هدف گذاری شده است. تامين بیش از50 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور از محل ارزش‌آفريني، نوآوری و تجاری‌سازی علم و فناوری در سال(1404) از دیگر اهداف کمی مورد نظر در برنامه چشم انداز است در برنامه توسعه ششم نیزعلاوه بر مشارکت بخش خصوصی در تامین مالی از طریق بورس اوراق بهادار به میزام نود و پنج هزار میلیارد تومان در هر سال، بیست و چهار هزار میلیارد تومان سرمایه گذاری سالانه از سوی بخش خصوصی پیش‌بینی شده است .البته مشارکت بخش خصوصی دراجرای پروژه های کلان نفتی و عمرانی کشور نیز مورد نظر می‌باشد .

بطور کلی می‌توان گفت پس از انقلاب روند کارآفرینی با مشارکت بخش خصوصی شکل جدی تر و عملی تری به خود گرفته است و مردمی‌تر شدن اقتصاد با محوریت خلاقیت ایرانی و منابع انسانی بومی کشور و با استفاده از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود روز به روز عملی تر می‌گردد.

نویسنده : دکتر حسین محمودی اصل   مدرس دانشگاه و کارشناس اقتصاد و کارآفرینی

تجاری سازی دانش و فناوری

ارتباط پایدار صنعت و دانشگاه  / نویسنده دکتر شهنام زندیه

با توجه به دنیای پرتلاطم امروز و حاکمیت فضای عدم اطمینان بر کسب و کار ها و صنایع وابسته آنها راهکاری که بتواند زمینه ساز ایجاد مزیت رقابتی پایدار برای سازمان شود از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اینگونه می توان گفت که علت اهمیت روز افزون به نوآوری، سود اقتصادی است. در کسب و کار امروز تحقیقات، مبدل به عاملی اقتصادی شده است و تجاری سازی نیز بخش مهمی از فرآیند نوآوری می باشد و هیچ محصول، خدمت و فناوری جدیدی بدون تجاری سازی امکان ورود موفق به بازار را ندارد. ایجاد بستر مناسب برای عرضه دانش و فناوری، علاوه بر فراهم کردن ارزش های اقتصادی، منجر به رشد و توسعه اقتصادی نیز در جامعه می گردد. با نگاهی به تحقیقات انجام شده می توان دریافت که تحقیقات بنیادی به تنهایی کافی و مفید نبوده و انگیزه کافی برای پزوهشگر و کاربر را ایجاد نمیکند، همچنین عدم استفاده از نتایج تحقیقات در کسب و کار و صنایع باعث هدر رفت سرمایه و وقت صرف شده در راه پژوهش می شود. امروزه رقابت روزافزون جهانی، دیگر فرصت تحقیقات بنیادی و پایه ای را از بسیاری از صنایع گرفته است. به همین دلیل بیشتر شرکتها مجبورند فقط به تحقیقات بحرانی و مورد نیاز دست بزنند. به عبارت دیگر، اهمیت تحقیقات به خاطر نوآوری [1]و اهمیت نوآوری به دلیل سود اقتصادی آن است. در دنیای کنونی تحقیقات به عاملی اقتصادی تبدیل گردیده است، مراحل گذر از “علم ناب” طی شده است و نهادهای علمی- تحقیقاتی باید بطور آشکار در خدمت اقتصاد و تجارت قرار گیرند. دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی باید از “هدف بودن” خارج شوند و به وسیله ای برای توسعه اقتصادی تبدیل گردند. در عصر حاضر باید به دنبال ساز و کارهایی باشیم که روش تبدیل “ایده” به “محصول” را به ما یاد بدهد و روند تبدیل علم به ثروت را سرعت بخشد. تجاری سازی فناوری، فرآیند تغییر دانش به محصولات و خدمات و روش بسیار موثر برای انتقال عقاید از ذهن یا آزماشگاه به دنیایی گسترده تر است.  شاه کلید دنیای امروز، خلق ارزش است. راهکار ورود به دنیای کسب و کار امروزی فناوری است و شاه کلید فناوری، تجاری‌سازی و ارزش افزوده ناشی از آن است،  اقتصاد امروز جهان به شدت از وابستگی به منابع زیرزمینی و صنایع صنعتی فاصله گرفته و اقتصاد دانش محور و شرکت های دانش بنیان را به عنوان راهبرد اساسی خود برای رشد و توسعه اقتصادی می داند و توجه بسیاری از اندیشمندان، سیاست گذاران و برنامه ریزان را به خود معطوف کرده که در این میان دانشگاه به عنوان ایجاد کننده دانش و ناشر نقش کلیدی ایفا می کند. لذا از آنجا که اهمیت دانش در نوآوری و توسعه کسب و کار روز به روز بیشتر می شود و درست همانگونه که سهم بیشتری از جامعه وارد آموزش عالی می گردند، دانشگاه ها می توانند نقش بیشتر و فعال تری در نوآوری ملی و توسعه اقتصادی را داشته باشند.(منتظری، یوسفی، 1393) تجاری سازی تحقیقات و دانش تولیدی، فعالیتی اجتناب ناپذیر در راستای جبران هزینه های تحقیق و توسعه دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی دولتی و خصوصی کشور است که میتواند علاوه بر فراهم آوردن امکان سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بهتر و پیشرفته‌تر برای محققان و مؤسسات عرضه کننده دانش، به توسعه‌یافتگی کشور و رقابت پذیر شدن آن در کلیه صنایع، به ویژه صنایع پیشرفته کمک شایانی نماید. چالش مديريتي صاحبان و سرمایه‌گذاران دانش، اين است که چگونه دانش تولیدی و نوين خود را به جريان بازده اقتصادي براي مؤسسان، سرمايه‌گذاران و کارکنان تبديل کنند. به عبارت ديگر، مشکل اصلي اختراع نيست بلکه تجاري سازي آن است.(یدالهی، کلاتهایی، 1391) ورود موسسات تحقیقاتی [2]به عرصه تجارت و بازاریابی محصولات خود و توجه به نیازمندیهاي بازار و معیارهاي مشتریان، منجر به پیدایش فرصت ها و پیامدهاي مثبتی است. پیامدهایی که در کمترین سطح بهره وري کمک به خودگردانی موسسات و در بالاترین سطح، انتظار افزایش استانداردهاي زندگی( ایمنی و امنیت)،کیفیت زندگی،تولید ثروت و رشد اقتصادي را در پی خواهد داشت (فاطمی،1385). در حقیقت تجاری سازی موتور رشد اقتصادی است . در تغییرات سریع امروزی سازمانهایی موفق خواهند بود که بتوانند خود را با این تغییرات انطباق داده و از قدرت نوآوری لازم برخوردار باشند. در دانشگاهها و نهادهای آموزش عالی نیز نوآوری و خلاقیت از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین جهت تحقق این هدف، این نهادها باید در زمینه اشاعه، نشر دانش و انتقال آن به جامعه و نسل‌های جوان بیش از پیش تلاش و کوشش کنند. (کنجکاو منفرد، اردکانی، 1392)  با توجه به موارد ذکر شده اینگونه میتوان گفت که ارتباط بهینه صنعت و دانشگاه نیازمند پلی ارتباطی است. پلی که از اتحکام لازم برخوردار باشد لذا با توجه به اهمیت تجاری‌سازی نتایج تحقیقات آموزش عالی بر رشد صنعت و تاثیر آن بر اقتصاد کشور ،در این مقاله سعی بر آن است تا با بیان دقیق مفاهیم تجاری سازی و مدل های آن و همچنین بیان فرآیند و ضرورت فرآیند تجاری سازی در ارتباط موثر صنعت و دانشگاه، زیرساخت تئوریک[3] مناسبی را برای رسیدن به این مهم فراهم سازد.

مفهوم تجاری سازی[4]

تجاري سازي عبارت است از تبدیل یافته هاي جدید و ایده هاي پژوهشی به محصولات و خدمات و فن آوري هاي قابل ارائه به بازار. به عبارت دیگر تجاري سازي تحقیقات مجموعه تلاشهایی را که به منظور فروش کارهاي تحقیقاتی با هدف کسب سود و ارتباط هرچه بیشتر آموزش و پژوهش با اهداف اقتصادي و اجتماعی صورت می پذیرد را گویند. با توجه به تعاریف بالا تجاري سازي را می توان به بازار رسانیدن یک ایده و یا یک نوآوري دانست.(جهاندیده،1384) تجاری سازی فناوری، خلق محصول، خدمت یا فرآیند جدیدی مبتنی بر رفع تقاضای جدید است و رفع آن مستلزم تلاش مستمر در راه تبدیل نتایج محصولات و خدمات جدید [5]و بازاریابی موفق [6]آنهاست. تجاری سازی به انتقال فناوری بسیار نزدیک است. به عبارت دیگر فرآیند تجاری سازی، همان فرآیند انتقال دانش و فناوری از مراکز تحقیقاتی مانند مراکز رشد و پارک های علم و فناوری به صنایع موجود یا کسب و کارهای جدید است. در واقع تجاری کردن فرآیندی است که از طرح کردن و پروردن یک ایده آغاز می شود و به سمت تولید ( کالا و خدمات) و در نهایت فروش آن به مشتری ( صنعت یا استفاده کننده نهایی) می انجامد. لغتنامه کمبریج واژه “تجاری کردن” را به معنای “سازماندهی چیزی برای کسب سود” و واژه “تکنولوژی” را مطالعه و دانش عملی در استفاده از اکتشافات علمی خصوصا در حوزه صنعت ” تعریف کرده است.

روند تجاری سازی دانش

در سال های اخیر موسسات آموزش عالی در جوامع غربی و در حال توسعه، با تغییرات زیادی مواجه بوده اند. با ظهور اقتصاد دانشی، خط مشی های ناظر بر آموزش عالی، متحمل فشارهایی شده اند که سبب شده، به عنوان ابزاری برای رقابت های اقتصادی در بازارهای جهانی ایفای نقش کنند. این بدان معناست که ارزشیابی و نگاه به آموزش و تحقیق دانشگاهی به طور فزاینده ای از زاویه اقتصادی امکان پذیر شده است. در تطابق با این تغییر خط مشی ها و تغییر زاویه نگاه به دانشگاه، الگوهای تامین سرمایه و سبک های مدیریت دانشگاه ها با تحولات کثیری مواجه شده است ( قلی پور، 1386).

در بسیاری از کشورها اداره ای تحت عنوان دفاتر انتقال فناوری، جهت تسهیل انتقال دانش تجاری شده از دانشگاه ها به صنایع تاسیس شده است. نقش عمده این دفاتر، حفاظت از دارایی های فکر دانشگاه و نتایج پژوهش های دانشگاهی و انتقال تجاری دانش از طریق واگذاری حق امتیاز اختراعات یا سایر انواع دارایی های فکری ناشی از پژوهش های دانشگاهی به صنعت است (Siegel, 2004).

اهمیت تجاری سازی فناوری[7]

تجاری سازی عبارت است از تبدیل یافته های جدید و ایده های پژوهشی به محصولات و خدمات و فن آوری های قابل ارایه با بازار. به عبارت دیگر تجاری سازی تحقیقات مجموعه تلاش هایی را که به منظور فروش کارهای تحقیقاتی با هدف کسب سود و ارتباط هرچه بیشتر آموزش و پژوهش با اهداف اقتصادی و اجتماعی صورت می پذیرد را گویند. با توجه به تعاریف بالا تجاری سازی را می توان به بازار رسانیدن یک ایده و یا یک نوآوری دانست (جهاندیده، 1384)

امروزه در مورد اینکه، تجاری سازی ایده ها و درگیر کردن محققان در ایجاد و توسعه محصولات فواید بسیاری در بر دارد، شکی باقی نمانده است. به عنوان مثال، می توان تصور کرد که در غیاب فعالیت های تجاری سازی رادیو داروهای تولیدی توسط کارشناسان انرژی اتمی، چه تاثیری بر درمان بیماری های خاص و در انتها زندگی انسان گذاشته است (محمدی، 1386).

ایجاد بسترهایی برای دانش، علاوه بر فراهم آوردن ارزش های اقتصادی برای سازمان ها، منجر به رشد اقتصادی و فنی جامعه می شود. از آنجا که به بازار رسانیدن یک محصول می تواند تضمین کننده موفقیت و بقای سازمان ها باشد، تجاری سازی به عنوان یک عامل حیاتی مطرح شده است. در سازمان های تحقیقاتی نیز تحقیقات، بدون تجاری سازی یک محصول معنایی ندارد در همین راستا نیز تا فناوری منتقل شده، توسعه نیابد، نمی توان گفت فرآیند انتقال فناوری تکمیل شده است. اهمیت تجاری سازی R&D و فناوری به حدی است که در حال حاضر بسیاری از موسسات تحقیقاتی به صورت همکاری مشترک به تجاری سازی فناوری خود رسمیت داده اند و تعداد این گونه مراکز خدمات مشاوره ای در کشورهای پیشرفته صنعتی در حال افزایش است. در خصوص ایران نیز، طی سال های اخیر، مراکز عرضه کننده خدمات فناوری تحت نظر مراکز رشد و پارک های علم و فناوری به ارایه خدمات مشاوره ای به فعالان حوزه فناوری و شرکت های دانش بنیان می پردازند که البته، نیاز به تقویت هرچه بیشتر این مراکز امری حیاتی در انجام وظایفشان است. همچنین می توان به Joint Venture و سرمایه گذاری خطرپذیر نیز به عنوان نمونه هایی از انجام پروژه های تحقیقاتی بصورت همکاری مشترک اشاره نمود.

اهمیت تجاری سازی تحقیقات علمی[8]

تجاری سازی نتایج تحقیقات، یکی از گام های مهم نظام نوآوری است که پایداری و استمرار امر تحقیق را تضمین می کند و متناسب با آن علاوه بر فراهم آوردن ارزش های اقتصادی قابل توجه برای سازمان ها، رشد اقتصادی دانش محور جامعه را نیز تسریع می نماید ( عنایتی، 1386). “تجاری سازی تحقیق فرایندی است که هنگام ورود به بازار می تواند ایجاد درآمد کند و در مرحله توسعه از نظر درآمد زایی هیچگونه ارزشی ندارد. فن آوری اگر در قفسه بماند (وارد بازار نشود) هیچ درآمدی ایجاد نمی کند” ( عناینی، 1386).

این موضوع در مورد فن آوری هایی که از طریق داخلی بدست می آید به مراتب برای حمایت کننده ی آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. “علم زیر بنای توسعه فن آوری را فراهم می کند و توسعه فناوری به سهم خود بازارهای جدیدی خلق می کند” (Reamer, 2003).

بدیهی است علم به خودی خود و بدون در نظر گرفتن چارچوب و فرآیندی کارآمد در چرخه توسعه فناوری، نخواهد توانست بازار جدیدی را خلق نماید.

تحقیقات بسیاری در کشورهای پیشرفته صنعتی در موضوع تجاری سازی نتایج تحقیق صورت گرفته است. کارلوس در مورد ارتباط دانشگاه و صنعت در آمریکا دارای سابقه طولانی است که عوامل اصلی آن قانون موریل (1862) مبنی بر اعطای تاسیس سیستم کالج، دفاع مبتنی بر تحقیق و توسعه در طول جنگ جهانی دوم و رقابت با اتحاد جماهیر شوروی در طول سال های جنگ سرد است (Karlson, 2004).

فرایند تجاری سازی

اساس فرایند تجاری سازی مشارکت بخش تحقیقاتی و بخش صنعت، در تبدیل نتایج تحقیقات به نوآوری است و امروزه تجاری سازی به یکی از حلقه های اصلی فرایند نوآوری تبدیل شده است (Ghazinoori,2005). به طور کلی فرایند تجاری سازی را می توان به چهار مرحله مجزا تفکیک نمود که عبارتند از سرمایه، که باید برای انجام پژوهش ایده پرورش یافته تامین شود و سپس خط مشی بازاریابی تعیین و تعریف گردد، این ایده در مرحله توسعه به فناوری مورد نظر تبدیل می شود. هنگامی که یک دستاورد قابل ارایه به بازار حاصل شود، مرحله اجرای تجاری سازی شروع می شود. هنگامی که یک محقق یک یا چند فناوری قابل ارایه به بازار را توسعه داده است، باید برای تجاری سازی آنها وارد مرحله تجاری سازی شود (محمدی، 1386).

جایگاه تجاری سازی در فرایند نوآوری[9]

تکنولوژی و تجاری سازی، قسمت های مهم فرایند نوآوری هستند که باعث می شوند اختراعات، به تولیدات دارای بازار تبدیل شود. بازاریابی و فرایند تجاری سازی، مرحله نهایی فرآیند نوآوری هستند این دو جز برای دستیابی به موفقیت هر اختراعی، لازم و ضروری هستند. از روش های تجاری سازی می توان به سرمایه گذاری مشترک، فروش و انتقال فن آوری، فروش حق اختراع، حق امتیاز و خدمات مهندسی اشاره کرد (محمدی، 1386).

بحث و نتیجه گیری

ثبت های اختراع دانشگاهی [10]اغلب به عنوان شاخص های کلیدی از فعالیت های مربوط به انتقال تکنولوژی در حوزه های تکنولوژی از قبیل زیست شناسی، داروشناسی، الکترونیک، و شیمی در نظر گرفته می شوند، در حالیکه سودمندی کمتری در رشته هایی از قبیل مهندسی مکانیک و کالاهایی برای مصرف کننده دارند. یکی از ضرورتها ی نظام پژوهشی کشور، توجه پژوهش های کاربردی به نیازهای جامعه و بوم یسازی آن متناسب با شرایط کشور است. بدین منظور لازم است، مدیران شرایط لازم را برای فعالی تهای علمی استادان و دانشجویان فراهم کرده و از ایده های نوآورانه آن ها در زمینه حل مسایل جامعه حمایت های لازم را بعمل آورند.به طوری کلی تجاری سازی را می توان به بازار رسانیدن یک ایده تا نوآوری دانست که باید با مطالعه دقیق بازار و استخراج نیازهای بازار , انجام تحقیقات و آزمایش های لازم , تهیه نمونه , استاندارد سازی فرآیند توسعه محصول و هماهنگی های مدیریتی برای عرضه آن به متقاضی یا بازار توام باشد. فناوری به تنهای عامل خلق ثروت نیست ؛ بلکه استفاده موثر و مناسب از آن است که باعث خلق ثروت می شود. خلق ارزش افزوده ناشی از استفاده فناوری در عرضه محصولات و خدمات مورد نیاز , موجب افزایش ثروت می شود. دانش و فناوری می تواند در قالب محصولات تولید , خدمات یا حتی بازاریابی باشد , اما به هر حال استفاده از فناوری یا تجاری سازی فناوری در خلق ثروت و رشد اقتصاد مهم است . تجاری سازی دانش و فناوری برای تبدیل فناوری به کالا یا خدمات قابل استفاده و ارائه و انتشار آن در سطح جامعه نیازمند تحقیق و توسعه , خلاقیت و نوآوری , منابع خطر پذیر و زنجیره ای از فعالیت ها و اقدامات متعدد و مختلف است. زنجیره اقدامات تجاری سازی فناوری از اعتبار سنجی اولیه و امکان سنجی فنی شروع و با مطالعه بازار , تامین منابع مالی و سرمایه اولیه مورد نیاز , مدیریت و شناسایی خطرها و … ادامه می یابد . طی کردن این زنجیره پیچیده و طولانی می باشد و عرضه یک نوآوری به بازار می تواند سالیان زیادی به طول انجامد، اما این زنجیره سبب می گردد تا یک دلار سرمایه گذاری در تحقیقات , منجر به کسب هزار دلار در کارخانه شود. البته فقط تعداد کمی از نوآوری ها قادر به طی کردن کل زنجیره ارزش و رسیدن به بازار هستند و بیشتر آنها در میانه راه و گردنه های مسیر جامانده و به سر انجام نمی رسند لذا تعامل مناسب بین صنعت و دانشگاه از طریق برگزاری سمینار ها تحقق نخواهد یافت و باید عزمی جدی در این راه وجود داشته باشد.

[1] Innovation

[2] Research Institutes

[3] Theoretical

[4] Commercialization concept

[5] New Services

[6] Successful Marketing

[7] Technology Commercialization importance

[8] Scientific research

[9] Innovation process

[10] Registration of university inventions