پارک علم و فناوری

پارک های علم و فناوری

نویسنده: شادی لطیفیان / دانشجوی کارشناسی ارشدMBA

پارک‌های علم و فناوری مراکزی هستند که عمدتا در جوار مراکز تحقیقاتی و علمی و دانشگاهی تاسیس شده و در راستای تجاری سازی نوآوری‌های برآمده از دانشگاه‌ها عمل می‌کنند. یکی از اولین نمونه‌های این مراکز در دهه 1950 میلادی در کنار دانشگاه استنفورد تاسیس شد و کارکرد اصلی آن فراهم آوردن فضایی برای استقرار شرکت‌های منشعب شده از دانشگاه بوده است. به اقتضای پیوند این پارک‌ ها با دانشگاه‌ها و مراکز علمی، اهتمام مدیران آنها بر گزینش و استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان در فضایی متمرکز است که با ایجاد برهم‌نهی و تعاملات علمی میان کارآفرینان و دانشگاه‌ها، فضایی مناسب برای خلاقیت و نوآوری ایجاد کنند.

پارک‌های علم و فناوری از جمله اولین نمونه‌های ایجاد فضای اختصاصی برای رشد شرکت‌های دانش بنیان است. تعریف واحدی برای ویژگیهای اصلی این پارک ها وجود ندارد ولی به استناد “انجمن بین‌المللی پارک های علم و فناوری” از جمله کارکردهای اصلی آن ها موارد زیر است:

ایجاد بستری موثر برای همکاری در زمینه نوآوری میان دانشگاه و صنعت

تسهیل ارتباط بین شرکتها، کارآفرینان و متخصصان

ایجاد محیطی برای تقویت فرهنگ نوآوری و خلاقیت

تسهیل شکل‌گیری شرکتها و رشد آنها

پارک‌های علم و فناوری در واقع شهرک‌هایی هستند که به منظور استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان و برآمده از دانشگاه‌ها طراحی و ساخته شده‌اند و تمرکز آنها بر تسهیل نوآوری از طریق گرد هم آوردن و هم‌افزایی افراد خلاق است. بیش از یک سوم این پارک ها در پردیس های دانشگاهی واقع شده اند. در درون 90 % این پارک ها مراکز رشد، مراکز دانشگاهی و تحقیق وجود دارند. یک پارک علم و فناوری عمدتا یک شهرک فناوری با گستره متنوعی از شرکت‌هاست که مهمترین خدمات آن در واقع ارائه فضای اداری و اجرایی مناسب و امکانات ساختمان و مستقلات است.  از این رو اکثر پارک‌های علم و فناوری به صورت شهرک‌هایی بزرگ هستند، به نحوی که بیش از50 % پارک‌های علم و فناوری مساحتی بیش از 20هکتار دارند. در پارک‌های علم و فناوری مدیریت متمرکزی که بر فعالیت شرکتها نظارت مستقیمی داشته باشد،  وجود ندارد و صرفا به بررسی حداقل‌های شرایط لازم برای حضور در این فضای فیزیکی محدود می‌شود. عموما پارک‌های علم و فناوری نفع مستقیمی از موفقیت یا عدم موفقیت شرکت‌های زیرمجموعه خود نمی‌برند و سهامدار شرکت ها نیستند.

در بسیاری از موارد مالکیت این پارک ها در اختیار دانشگاه ها و نهادهای غیرخصوصی است به نحوی که تنها %16 پارک‌های علم و فناوری کاملا خصوصی هستند. در عین حال که سهم پارک‌های خصوصی رو به رشد است ولیکن اکثر پارک‌ها، به خصوص در ابتدای تاسیس، از نوعی حمایت نهادهای عمومی برخوردارند.

پارك‌هاي علم و فناوري به عنوان يكي از نهادهاي اجتماعي و حلقه‌اي از زنجيره توسعه اقتصادي با هدف افزايش نوآوري فناورانه، توسعه اقتصادي و اشتغال‌زايي متخصصان و صاحب نظران انديشه به وجود آمده‌اند.

شكل‌گيري و توسعه بسياري از پديده هاي نوظهور فناورانه از درون اين پارك ها مي‌باشد. دولت‌ها سعي مي‌كنند با ايجاد محيطي مناسب، شرايط كار و فعاليت را براي شركت‌هاي كوچك و متوسط فراهم نمايند. بنابراين، نقش دولت‌ها به خصوص در كشورهايي همچون ايران، در توسعه و موفقيت اين پارك‌ها بسيار مؤثر و حياتي است.

پيشينه پارك‌هاي علم و فناوري در ايران

تاريخچه ايجاد اولين شهرك علمي و تحقيقاتي در ايران مربوط به سال 1371 است كه پيشنهاد تهيه گزارش بررسي مقدماتي آن توسط شركت سهامي ذوب آهن مطرح شد و پي گيري كليت كار به معاونت پژوهشي دانشگاه صنعتي اصفهان واگذار شد و در همين سال موضوع در شوراي پژوهش‌هاي علمي كشور تصويب گرديد. در سال 1372 با تشكيل هيأت امنا عمليات اجرايي شهرك شروع شده و در سال 1375 اساسنامه آن در شوراي عالي انقلاب فرهنگي تصويب گرديد. در سال 1378 عمليات اجرايي ساخت مركز رشد انجام و در سال 1379 مركز رشد غدير با استقرار 17 واحد فناوري و تحقيقاتي راه اندازي شد. پارك فناوري پرديس در سال 1379 مطالعات مكان يابي را انجام داد و در سال 1380 نقطه اي در شهر پرديس جهت احداث انتخاب شد. اين پارك كه وابسته به نهاد رياست جمهوري است به لحاظ عملكردي متفاوت با ديگر پارك‌هاي ايران بوده است. پارك هاي علم و فناوري استان هاي آذربايجان شرقي، سمنان، خراسان، فارس، گيلان، مركزي و يزد در سال 1381 با انحلال سازمان پژوهش‌هاي علمي و صنعتي استان‌ها و تبديل آن به پارك ايجاد شدند. بر اين اساس، اين روند و ايجاد پارك‌ها و توسعه آن در حال حاضر نيز بنا بر تكاليف قانوني برنامه پنجم توسعه ( بند (د) ماده 16 ) بايد ادامه داشته باشد كه اين روند تاكنون در قوانين بودجه‌هاي سنواتي ديده شده و فرايند توسعه آن توسط اين معاونت به عنوان متولي بودجه كشور و وزارت علوم، تحقيقات و فناوري از سوي ديگر به عنوان سياست گذار اين بخش ادامه دارد.

فهرست پارك‌هاي علمي، تحقيقاتي و فناوري مشهور در جهان

آمريكاي شمالي (130 پارك علمي، تحقيقاتي و فناوري)، برزيل، كانادا (بريتيش كلمبيا، مانيتوبا، اونتاريو و ساسكاتون)، كلمبيا، آمريكا (آلاباما، آريزونا، كاليفرنيا، فلوريدا و …)، آسيا (چين، هند، مالزي، قطر، سنگاپور، تايوان، تايلند، كره جنوبي، ژاپن)، استراليا، اروپا (بلژيك، جمهوري چك، فنلاند، فرانسه، آلمان، ايتاليا هلند، لهستان، پرتغال، اسلوواكي، اسپانيا، تركيه، انگلستان). تعداد پارك هاي علمي، تحقيقاتي و فناوري در جهان بسيار زيادند و علاوه بر كشورهايي كه نام برده شد، اكثريت قريب به اتفاق كشورها از جمله كشورهاي در حال توسعه نيز يا داراي پارك‌هاي علمي و فناوري هستند يا در حال ايجاد و توسعه اين قبيل پارك‌ها مي باشند. بديهي است پارك‌هايي كه در اينجا از آنها نام برده شده يا داراي قدمت زيادي هستند يا از  اعتبار نسبتا بالايي در سطح جهاني برخوردارند.  بنابراين، نام نبردن از ديگر كشورها به معني فقدان چنين پارك‌هايي در آن كشورها نيست.

انجمن بين المللي پارك‌هاي علمي (IASP)

انجمن بين المللي پارك‌ها يك شبكه جهاني پارك‌هاي علم و فناوري محسوب مي‌شود. با توجه به گستردگي مناطق جغرافيايي اعضا، در حال حاضر شش منطقه آفريقا، اروپا، شمال آمريكا، آمريكاي لاتين، اقيانوسيه (آسيا- پاسيفيك)، و غرب آسيا در داخل انجمن تعريف شده است. اعضاي اين انجمن در سال 1998 تعداد 172 عضو بوده كه با روند صعودي در سال 2008 به 358 عضو افزايش يافته است. از كل اعضا 59 درصد مربوط به اروپا، 10درصد آمريكاي لاتين، 8 درصد آمريكاي شمالي، 8 درصد غرب آسيا، 3 درصد آفريقا و 12 درصد اقيانوسيه بوده‌اند. همچنين در سال 2011 تعداد كشورهاي عضو 78 كشور بوده است. در منطقه غرب آسيا 30 عضو وجود دارد كه ايران با 13 عضو كشور اصلي در منطقه محسوب شده و علاوه بر اين در رده بندي جهاني نيز از اين نظر در رده ششم قرار مي‌گيرد.

برخي از پارك‌ها و شهرك‌هاي علمي موجود در دنيا

ژاپن: يكي از بزرگترين پارك‌هاي علمي جهان در آسيا در كشور ژاپن ايجاد شده است. احداث شهرك علمي تسوكوبا كه مجموعه‌اي است از چند دانشگاه و مراكز تحقيقاتي از سال 1972 ميلادي فعاليت خود را آغاز نمود. اين شهرك كه هزينه‌اي بالغ بر 3  ميليارد دلار در برداشته است، با هدف ايجاد محيطي تحقيقاتي و جمع آوري دانشمندان به منظور استفاده بهينه از علم و فناوري و رشد و توسعه اقتصادي در اين كشور احداث شده است. شهرك علمي تسوكوبا تنها شهرك تحقيقاتي كشور ژاپن محسوب مي گردد اما پارك‌هاي علمي و مراكز رشد مختلفي از اوايل دهه 1980 در اين كشور احداث شده است. پارك KAZUSA ژاپن كه در سال 1984 در مساحت 278 هكتار شروع به كار كرد، از نوع پارك هاي داراي برنامه ريزي براي توسعه است. مؤسسات صنعتي و پژوهشي مستقر در اين پارك در حوزه فناوري‌هاي پيشرفته از جمله زيست فناوري، فناوري اطلاعات و فناوري مواد جديد فعاليت مي‌نمايند. تكميل و فعال كردن اين پارك در مساحت 278 هكتاري از اهداف كوتاه مدت اوليه پارك بوده است. در مرحله دوم ايجاد پارك، مساحتي در حدود 1000 هكتار، بسته به رشد شركت‌هاي موجود در پارك با تمام امكانات تا سال 2002 طراحي گرديد.

چين: پارك علمي ملي Zhongguancun در سال 1988 در پكن تأسيس شد و مساحت آن 232 كيلومتر است و در حوزه پژوهش‌هاي علمي آموزشي و فناوري‌هاي صنعتي سطح بالا تمركز كرده است. اين پارك داراي 10 پارك و شهر الكترونيك زيرمجموعه است. پارك‌هاي چين بين سال هاي 1991 تا 1998 طي برنامه‌اي به نام مشعل، رشد بسيار سريعي داشته‌اند. پارك‌هايي كه امروزه در چين فعاليت مي‌كنند نسبت به 77 پارك برنامه مشعل، هم از لحاظ فيزيكي و هم از لحاظ اشتغال بزرگتر و كارآمدتر هستند. پارك علمي شن يانگ در شهر شن يانگ از جمله شهرهاي مهم شمال كشور چين مي‌باشد. اين پارك علمي در حقيقت منطقه ويژه توسعه به حساب مي‌آيد. اين منطقه طي سال 1988 تأسيس و فعاليت هاي خود را از سال 1991 آغاز نمود. مساحت اين منطقه ويژه بالغ بر 34 كيلومتر مربع است و خود شامل شهر كامپيوتري چين، منطقه صنعتي هونان، منطقه صنعتي ـ آزمايشگاهي نانتا و ناحيه انبارهاي عمومي مي‌باشد. شهر كامپيوتري چين شامل دو خيابان اصلي و چهار خيابان فرعي است كه در آن 360 شركت در زمينه‌هاي الكترونيك و اطلاع رساني فعاليت دارند. اين شهر كامپيوتري مركز فروش و پخش محصولات الكترونيكي شمال شرق كشور است. منطقه صنعتي هونان شامل چندين پارك علمي از جمله پارك علمي و فناوري صنعتي شن يانگ، پارك علمي دانشگاهي، پارك دانشمندان چيني خارج از كشور، پارك علمي فناوري حفاظت محيط زيست و مركز رشد فناوري پيشرفته است. پارك علمي هايدن پكن از جمله 5 پارك علمي كشور است كه در منطقه اي ويژه علمي به وسعت 100 كيلومتر مربع در شمال غرب پكن واقع گرديده است. در اين منطقه ويژه 56 دانشگاه و كالج، 5 پارك علمي و 138 مؤسسه تحقيقاتي فعاليت دارند. پارك هايدن به لحاظ سابقه و فعاليت با رشد اقتصادي 30 درصدي از جمله مهمترين پارك هاي علمي كشور چين به حساب مي آيد. بيش از 6 هزار شركت در اين پارك مستقر مي باشند كه بيش از 1000 شركت آن چند مليتي است. ارتباط درخوري ميان پارك هايدن و دانشگاه هاي موجود در منطقه ويژه علمي پكن برقرار مي باشد. هدف اصلي از برقراري اين ارتباط علاوه بر استفاده از امكانات موجود دانشگاه ها و استفاده از استادان، جلب دانشجويان جهت ايجاد مؤسسات مي باشد. پارك هايدن همچنين ارتباط مناسبي با مؤسسات مالي و بانك ها در جهت جلب سرمايه ايجاد مؤسسات برقرار نموده است. علاوه بر اين در جهت جلب دانشجويان چيني خارج از كشور، پارك هايدن اقدام به ايجاد پارك ديگري به نام پارك پيشرويان با فضاي سه هزار مترمربع نموده است. اين پارك از طريق ارائه خدمات ويژه از قبيل فضاي كار، اعتبارات اوليه و معافيت هاي مالياتي، از دانشجويان چيني خارج از كشور جهت ايجاد مؤسسات و كارآفريني دعوت به عمل مي آورد.

سنگاپور: پارك علمي سنگاپور در 1980  توسط دولت به منظور توسعه و تحقيق در سنگاپور ساخته شده است، مشتركين (سهامداران) در پارك عبارتند از: سوني، اكسون موبايل شيميايي، سيليكون گرافيك، مؤسسه ميكروالكترونيك و … موضوع پارك علمي سنگاپور ايجاد نقطه عطفي براي تحقيق، توسعه، ابتكار در سنگاپور و منطقه است. پارك علاوه بر وجود سرويس هاي اجتماعي و تفريحي شناخته شده و انجام واكنش هاي معمول و غيرمعمول بين صنايع آكادميك و گروه هاي تحقيق در پارك مشوق شركت ها بوده است. مديريت پارك در سال 1990 خصوصي شده و اين پارك در منطقه مركزي و صنعتي شهر ژورونگ واقع شده است. پارك علمي شماره 1 سنگاپور: اين پارك محدوده 30 هكتاري است كه000 452 مترمربع آن ساخته شده است. داراي 13 ساختمان چند مستأجره، 6 ساختمان با زمين هاي اجاره و يك ساختمان فراهم آورنده امكانات مي باشد. پارك شماره 2 سنگاپور: اين پارك داراي سطحي حدود 20 هكتار و داراي امكانات ويژه مانند شركت مديريت انكوباتور، شركت هاي شروع كننده و … است. پارك شماره 3 سنگاپور: اين پارك 15 هكتار است كه به منظور ايجاد صنايع مربوط به علوم زيستي براي فاز يك آن در نظر گرفته شده است و در 3 فاز توسعه يافته است.

كره جنوبي: دولت كره جنوبي شهرك علمي و تحقيقاتي دايدوك (DAEDUK ) را در سال 1973 در مساحت 8/27 كيلومتر مربع و با هزينه سرمايه گذاري 30 تريليون كره به كمك دولت و بخش خصوصي آغاز كرد و اكنون با دستاوردهاي تحقيقاتي زياد از جمله 30 هزار ثبت حق اختراع در كره و خارج جزء مؤسسات معروف دنيا شناخته مي‌شود232 مؤسسه آموزشي و تحقيقاتي از جمله 18 مؤسسه حمايتي تحقيقاتي دولتي، 29 مؤسسه تحقيقاتي خصوصي تجاري بزرگ در آن مشغول هستند. همچنين داراي 18 هزار محقق شامل 5 هزار محقق دكتري است.

انگلستان: پارك علمي كمبريج در انگلستان كه در سال 1970 تأسيس شد و قديمي ترين و معتبرترين پارك علمي انگليس است و در فاصله 3 كيلومتري مركز كمبريج قرار دارد. تعداد شركت هاي اين پارك 100 و مساحت ساختمان هاي آن 5610000 فوت مربع است.

روسيه: اتحاديه مراكز نوآوري و فناوري روسيه از حدود 300 شركت نوپا و كوچك شكل گرفته و وابسته به دانشگاه MET  است. اين دانشگاه، در رشته هاي نانوتكنولوژي، IC ، الكترونيك، مديريت و اقتصاد نيرو تربيت مي كند. اتحاديه در كنار اين دانشگاه در حومه شهر مسكو مستقر است. اولين انكوباتور تجاري در سال 1991 تأسيس شد و هم اكنون حدود 60 شركت عضو آن هستند. در اين انكوباتور، خدمات مختلف از جمله آموزشي، حسابداري، حقوقي، بازاريابي و … ارائه مي شود. زمينه هاي كاري اين مركز عبارتند از: الكترونيك، اپتيك، تجهيزات مخابراتي و موارد مشابه. پارك فناوري سفير (park Technical Sapphire) : در سال هاي قبل يك مجموعه صنعتي وابسته به صنايع نظامي روسيه بوده است و وظيفه توليد تراشه هاي دقيق براي صنايع هوا و فضا را بر عهده دارد. اما در سال‌هاي اخير، بخش مهمي از فضاي آن بازسازي اساسي شده و به پارك فناوري تبديل شده است. اين مجموعه حدود 250 عضو غيردولتي دارد كه البته همه آنها در حوزه هاي فناورانه فعاليت نمي‌كنند، بلكه براي تأمين بخشي از هزينه هاي مديريت پارك، بخشي از فضاهايي كه مشرف به خيابان اصلي است را به شركت هاي تجاري اجاره داده‌اند. خدمات متنوعي در زمينه هاي حقوقي، حسابداري، بازاريابي، امور رسانه‌اي و تبليغات، آماده كردن اسناد مناقصات، امور بسته بندي و … به اعضا ارائه مي شود و روي حوزه‌هاي تخصصي فناوري‌هاي پيشرفته مانند ميكروالكترونيك و نيز تصفيه آب كار شده است. پارك علمي دانشگاه دولتي مسكو: دانشگاه دولتي مسكو بزرگترين دانشگاه روسيه با قدمت 250 ساله است. اين دانشگاه داراي 32 دانشكده، 4 موزه، كتابخانه اي عظيم، 40 هزار دانشجو، 5000 دانشمند، 4000 پروفسور و 21500 كارمند است. همچنين 170 نفر از اعضاي آكادمي علوم در اين دانشگاه مشغول به كار هستند. از سال 1992 اين پارك تأسيس شده است و وظيفه اصلي ايجاد محيطي مناسب براي به ظهور رساندن ايده هاي خلاقانه دانشگاهيان است. آنها يك شركت سهامي خاص تأسيس كرده اند كه 60 درصد سهام آن متعلق به دانشگاه و بقيه آن متعلق به اتحاديه نوآوري و نيز مركز حمايت از نوآوري هاي كوچك است.ساختمان پارك 7500 متر مربع است و 50 شركت با 2800  كارمند عضو هستند. شركت ها فضايي در حدود 10 تا 500 مترمربع را اجاره مي كنند. خدمات پارك عبارت است از: فضاي اجاره اي، ايجاد ارتباط براي شركت هاي عضو، تأمين مالي، مشاوره تجاري- اداري، تعامل بين دانشگاه و شركت هاي دانش بنيان، طرح معرفي شركت ها به يكديگر، و ساير آموزش ها و خدمات ديگر، مانند برنامه‌هاي ايجاد ارتباط ميان سرمايه گذاران با صاحبان ايده به منظور پرورش ايده و تبديل آن به محصول.

آمريكا: پارك تحقيقاتي مركزي فلوريدا: اين پارك يكي از پيشرفته ترين پارك هاي آمريكا محسوب مي شود تقریباً 416 هكتار مساحت را كه در بر مي گيرد. در اين پارك 130 شركت مستقر هستند و نزديك به 9750 نفر مشغول به كار هستند. در اين پارك علاوه بر خدمات آموزشي و پژوهشي در كنار آن داراي امكانات جانبي مانند بانك، رستوران، هتل و … در محوطه داخلي پارك وجود دارد. پارك علم و فناوري دانشگاه آريزونا: در مساحت بيش از 544 هكتار در جنوب شرقي تاكسون (Tucson )آريزونا قرار دارد. همچنين قريب 186 هزار مترمربع فضا براي توسعه فناوري هاي سطح بالا و آزمايشگاه هاي تحقيقاتي در نظر گرفته شده است. پارك علم و فناوري از شركت IBM در سال 1994 خريداري شده است و از 2 مستأجر با 1200 شاغل به 40 شركت با بيش از 7000 شاغل افزايش يافته است. پارك سالانه قريب 5/2 بيليون دلار به اقتصاد منطقه كمك مي كند و يكي از بزرگترين مراكز اشتغال منطقه است.

منابع

شناخت دره سیلیکون، یحیی تابش، محمد مروتی، محمد اکبرپور

مراكز رشد و پارك‌های علم و فناوری ،  دكتر دوايي عضو هيئت علمی دانشگاه علم و صنعت

بررسی پارکها و مراکز رشد علم و فناوری ایران با نگاهی بر رویکرد جهانی, مجید سلیمانی.