کارآفرینی فناورانه یا کارآفرین فناور

انقلاب فناوری اطلاعات در قرن بیست­ و­ یکم چنان سایه­ ای بر زندگی بشر انداخته است که گویی این فناوری اطلاعات است که زندگی بشر را مدیریت میکند. روند فناوری اطلاعات به بخش­های مختلف زندگی بشر رو به گسترش است و تغییرات شگرفی را در سبک زندگی و مبادلات اجتماعی بشر ایجاد کرده است، این تغییرات در زمینه فرهنگ، روابط اجتماعی، کسب­ و­کار، خانواده و آموزش و … به‌وفور تأثیرگذار بوده است و شیوه­ های انجام کسب­ و­کار شرکت‌ها را تغییر داده است و محصولات فناورانه در همه عرصه­ های زندگی بشر رسوخ نموده و سبک زندگی او را در دنیای فناوری محور جدید دچار تغییر اساسی نموده است. دراین‌بین توجه ویژه­ای به کارآفرینان که به‌عنوان عوامل تغییر و پیشگامان موفقیت در عرصه اقتصاد و کسب­و­کار هستند، معطوف شده است.

کارآفرینی را می­توان یک دیدگاه، یک تفکر و حتی یک سبک زندگی دانست که قابلیت توسعه در افراد را دارد و در دنیای فناورانه امروز نیز بسیار جایگاه ویژه ای پیدا نموده است که در این مقاله قصد داریم مفهوم «کارآفرینی فناورانه» را مورد واکاوی قرار دهیم و باید گفت در تلفیق فلسفه فناوری و کارآفرینی فناورانه باید به این سؤال پاسخ داد که ما چگونه باید فناوری را خلق کنیم و به بهره­ برداری برسانیم و آن را در شکل محصولات و فرآیند متبلور کنیم تا به نابودی ما منجر نشود؟ با توجه به ماهیت بین‌رشته‌ای کارآفرینی فناورانه، حوزه ­های علمی مختلفی با آن مرتبط می­شوند. کارآفرینی فناورانه ریشه در نظریه­ های متفاوتی دارد. این نظریه ­ها عبارت‌اند از کارآفرینی، مدیریت نوآوری و فناوری، مدیریت استراتژیک، سرمایه اجتماعی، شبکه و نهادها می­باشند. می بایست برای مطالعه کارآفرینی فناورانه هم‌زمان به دو منظر خرد و کلان توجه داشت. سطح خرد حوزه­های کوچک­تر عملیاتی­ تر مانند مدیریت مهندسی و سیستم­های اطلاعاتی، پویایی­ های شبکه­ سازی، رهبری، علوم تصمیم­ گیری و تئوری بازی­ها و سطح کلان حوزه­ های جامعه‌شناسی و اقتصاد را شامل می گردد.

• کارآفرین فناور، قهرمان سازمانی

اهمیت فزاینده رقابت­پذیری مبتنی بر فناوری به‌ویژه در صنایع فناوری محور، نیاز به شناسایی نوع خاصی از کارآفرین به نام کارآفرین فناور دارد که گویای فردی در یک سازمان است که قهرمان یک فعالیت علمی و فنی است. واژه کارآفرین و کارآفرینی از ریشه کلمه فرانسوی (Entreprendre) به معنای متعهد شدن و متقبل شدن، برگرفته شده است. کارآفرین فناور گاهی قهرمان محصول نامیده می­شود. کارآفرین فناور فردیست که قابلیت­های یک مخترع، یک نوآور و یک کارآفرین را به‌صورت آمیخته داراست و فردی است با پایه دانشی عمیق در حوزه­های نوآوری و کارآفرینی که قادر به بهره­برداری از آن‌ها برای حفظ کسب‌وکار خود و مزیت رقابتی آن است. او تغییرات محیطی و روندهای بازار را تشخیص می­دهد و پیوسته در حال رصد فرصت­ها می­باشد. راهبردها را به شکل مؤثر ساختاردهی می­کند و شایستگی­های اصلی را توسعه داده و دارای دانش ضمنی و آشکار در یک فناوری خاص بوده و به شکل مؤثری وظایف عملیاتی و مدیریتی یک شرکت را برای حفظ انگیزه عملکرد پایدار آن شرکت، رهبری می­نماید.

کارآفرینی فناورانه به‌عنوان پیوند بین علم و فناوری ازیک‌طرف و ارزش­های جدید علمی خلق‌شده برای جامعه از طرف دیگر، استانداردها و شرایط زندگی افراد جامعه را بهبود می­بخشد و در رفاه عمومی، اقتصادی و اجتماعی نقش ایفا می­نماید.

کارآفرینی فناورانه

کارآفرینی فناورانه از دو منظر حائز اهمیت است. اول اینکه فرآیندی است که کارآفرین فناور با به‌کارگیری فناوری و با خلق، توسعه و تبلور آن در قالب محصولات و خدمات ارزشمند، به رشد اقتصادی و پیشرفت جامعه کمک می­کنند ازاین‌رو آن را کارآفرینی فناورانه مستقل می­نامیم و از منظر دیگر در شرکت­های پیشرو موجب نوآوری در محصول و فرآیند است که سبب تغییر در محیط رقابتی می­شود که به آن کارآفرینی فناورانه سازمانی می­گوییم که موجب افزایش توان رقابتی و تثبیت ماندگاری آن‌ها در محیط بین­المللی می­گردد.

اندیشمندان حوزه کارآفرینی فناورانه این مفهوم را به‌صورت مفاهیم محوری تعریف و تشریح نموده­اند که در ادامه به بررسی این تعاریف مفهوم محور و برجسته، جهت شناخت و بررسی کارآفرینی فناورانه از جنبه­های مختلف خواهیم پرداخت.

کارآفرینی فناورانه مبتنی بر مفهوم ایجاد شرکت­های جدید مبتنی بر فناوری بدین‌صورت معنا می­شود: کارآفرینی فناورانه، کاربرد نوآورانه دانش علمی و فنی به‌وسیله یک نفر یا تعدادی از افراد است که یک کسب­و­کار را راه‌اندازی و اداره کرده و مخاطرات مالی را برای دستیابی به چشم‌انداز و اهداف تقبل می­کنند. تا سال 2000 میلادی اغلب تعاریف کارآفرینی فناورانه، برمبنای راه‌اندازی یک کسب­و­کار مبتنی بر فناوری توسط کارآفرینان فناور بوده­اند. این کسب­و­کار مبتنی بر فناوری می­تواند یک شرکت زایشی دانشگاهی یا پژوهش محور یا شرکت مستقل باشد.

در تعریف کارآفرینی فناورانه با محوریت مفهوم نوآوری، رویکرد شومپیتری به کارآفرینی فناورانه معطوف می­گردد که بیانگر دو رکن اصلی و اساسی «تولید ثروت» و «بازتوزیع منصفانه ثروت» در جامعه سرمایه­داری از طریق ارائه نوآوری­های فناورانه است. براین منظر کارآفرین فناور با تأسیس شرکت­های جدید و مستقل و ارائه نوآوری به تولید ثروت و توزیع مجدد آن منجر می­گردد.

فرصت از دیدگاه کرزنر از اختلاف باور در مورد ارزش فعلی یک ایده یا اختراع و ارزش آینده آن وقتی که به یک دستاورد مشخص تبدیل شود، تعریف می­شود. زمانی که اختلاف بین این ارزش­ها برای فرد محقق شود و به باور او تبدیل شود، یک فرصت ­شناسایی شده است. پس اختلاف باورها درباره ارزش ایده­ها و اختراعات، وقتی‌که به‌عنوان ورودی فرآیند کارآفرینی به خروجی تبدیل ­می­شوند و به‌ویژه فعالیت در مورد فرصت­های بهره­برداری نشده، رکن توصیف‌کننده فرصت­های کارآفرینانه و از طرفی همه کارآفرینی است. اگر این ایده یا اختراع مبتنی بر فناوری باشد، آن فرصت، یک فرصت فناورانه یا فرصت مبتنی بر فناوری نامیده می­شود. فرصت­ها بر سه دسته تقسیم می­شوند:

• تشخیص فرصت که در آن‌هم عرضه و هم تقاضا وجود دارند.
• کشف فرصت که یک‌طرف عرضه یا تقاضا وجود ندارد. به عبارتی یک‌طرف عرضه یا تقاضا بالفعل است و طرف دیگر بالقوه است که کارآفرین با کشف طرف بالقوه و به فعلیت درآوردن آن، اقدام به کارآفرینی می­نماید.
• خلق فرصت، دو طرف عرضه و تقاضا وجود ندارند و کارآفرین هر دو طرف را به فعلیت می­رساند.

کارآفرینی فناورانه مبتنی بر مفهوم فرصت، یافتن راه­حل­هایی در جست­و­جوی مسائل در مورد یک فناوری خاص است که به تشخیص، کشف یا خلق فرصت مبتنی بر فناوری و بهره­برداری از آن منجر گردد. کارآفرینان فناور قصد دارند تا با شناسایی و بهره­برداری از راه‌حل‌های مبتنی بر فناوری، به ایجاد و کسب ارزش اقتصادی دست بزنند.

به گفته محققان، فناوری به‌خودی‌خود خلق ارزش را تضمین نمی­کنند بلکه فناوری­ها زمانی خلق ارزش می­کنند که به شکل محصولات جدید متبلور شوند. محصولاتی که به‌سرعت به بازارها راه‌یافته و سود ویژه­ای برای شرکت­ها به ارمغان آورند. به‌عبارت‌دیگر پیشرفت­های سریع علمی، اختراعات و توسعه­های فناورانه برای خلق ارزش و رقابت­پذیری ضروری هستند اما کشف فرصت­های فناورانه و بهره­برداری تجاری از آن‌ها است که ایجاد تمایز می­نماید. کارآفرینی فناورانه مبتنی بر مفهوم محصول جدید، تلفیق نوآوری و محصول است که در خروجی موفق توسعه محصول جدید متبلور می­شود.

کارآفرینی فناورانه مبتنی بر مفهوم اقدام مخاطره‌آمیز یعنی سازمان‌دهی مدیریت و پذیرش مخاطره یک کسب­و­کار مبتنی بر فناوری است.

کارآفرینی فناورانه مأموریتی است که بین بازیگران مختلف توزیع می­شود و هر یک از آن­ها به نحوی در یک فناوری و فرآیند درگیر می­شوند که داده­هایی تولید می­کنند و درنهایت منجر به تحول یک مسیر فناورانه نوظهور می­شود . کارآفرینی فناورانه سازمانی نوعی کارآفرینی سازمانی است که در آن اجرای نوآوری­های فنی و فناورانه در یک سازمان چه از طریق منابع خارجی و چه از طریق منابع داخلی محقق می­گردد.

همان‌طور که مشاهده می­گردد کارآفرینی فناورانه بدون حضور کارآفرین فناور محقق نمی­گردد که کارآفرین فناور نیز دارای تقسیماتی است:

کارآفرین فناوری که توسعه‌دهنده فناوری است و یک پژوهشگر است. کارآفرین فناوری که تولیدکننده محصول فناورانه است. دیگری کارآفرینی است که نقش پشتیبان در توسعه یک فناوری را داشته یا کاربر محصول است. کارآفرین فناور فرصت­جو که فقط طرف عرضه یا تقاضا را از طریق تأسیس یک شرکت مبتنی بر فناوری به هم وصل می­کند.

حال باید اندیشید که بهتر است فرآیند کارآفرینی فناورانه را از بحث کارآفرین فناور جدا نمایید. چراکه کارآفرینی فناورانه مسیر توسعه فناوری تا تجاری­سازی را پوشش می­دهد اما برخی از انواع کارآفرین فناور (مانند فرصت­جو) ممکن است در همه این مسیر ایفای نقش نکنند و در این صورت آیا بهتر نیست ایفای نقش کارآفرین فناور را بین گروهی از افراد توزیع نمود؟ و گاهی هم باید کارآفرین فرصت­جو را از کارآفرین فناور تمیز دهیم و او را فقط کارآفرین بنامیم.

منبع: سید رضا حجازی، فیروز کرمانشاه

نویسنده : غزل معصومی / کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی