در مورد شرکت­های تعاونی چه می­دانید؟(بخش اول)

آیا تابه‌حال به این فکر افتاده‌اید که کسب‌وکار خود را در غالب شرکت تعاونی ثبت و راه­اندازی كنيد؟ در مورد قوانین، اصول، ویژگی­ها، اهداف و شالوده شرکت تعاونی چه اطلاعاتي داريد؟ و اينكه اصولاً تعاون در گفتمان سازمانی چگونه تعریف می­شود؟

مقدمه:

همان‌طور كه می‌دانیم اصل 44 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران اقتصاد كشور را به سه بخش دولتي، خصوصي و تعاوني تقسيم كرده است. بخش تعاون با كاركردهايش می‌تواند براي قشر وسيعي از افراد، فرصت ايجاد كند و با بهره‌مندی آن‌ها از فعاليت اقتصادي، سهم آن‌ها را در توليد ملي افزايش دهد.

واژه تعاون:

واژه انساني و زيباي “تعاون“ در مفهوم عام به معناي همكاري، مساعدت، ياريگري، رعايت منافع جمعي و دستگيري از ديگران است. در زبان انگلیسی “واژه تعاون” را معادل cooperation تعريف می‌کنند، این واژه را اولین بار رابرت آون(R.Owen) در مقابل واژه رقابت(competition) به‌کاربرده است.

“تعاون” به این مفهوم یکی از جنبه­های مهم زندگی اجتماعی است و چون با ذات و فطرت انسان‌ها سازگار می­باشد، از آغاز زندگی جمعی بشر کاربرد داشته است. ضرورت همکاری با دیگران برای مقابله با خطرات طبیعی مانند سیل، زلزله، طوفان، تهاجم جانوران وحشی و جنگ­های قبیله­ای به آغاز زندگی انسان‌ها برمی­گردد. با توسعه تمدن و گسترش شهرها نیاز به همکاری متقابل برای تأمین کمبودهای ناشی از پیچیدگی­های زندگی شهرنشینی، ضرورت توجه و به‌کارگیری سازوکارهای تعاونی پیش از پیش احساس گردید.

به معناي مشترك، همه رفتارهای اجتماعی همکارانه، نوعي “تعاون” است. یعنی انجام کارهایی که نیازمند همکاری دو نفر یا بیشتر ­باشد، خواه بازی با الاکلنگ یا بازی تنیس باشد، خواه کار کردن در یک گروه يا شرکت در یک گفت‌وگو و یا حتی داشتن یک رابطه اجتماعی باشد؛ در هر یک از موارد فوق‌الذکر نظام اجتماعی وجود دارد که در آن فعالیت­های هر عضو برای دستیابی به محصول نهایی هماهنگ می­شود.

مؤلف کتاب تعاون و اصول اولیه آن نيز، “تعاون” را طریقه­ای برای زندگی و فلسفه­ای برای حیات می­داند که مجموعه­ای از پوشش­ها و شیوه­های رفتاری را در برمی‌گیرد و درعین‌حال مجموعه­ای از اصول و مبانی برای راهنمایی زندگی فردی و اجتماعی انسان­هاست. لذا تعاون ترکیبی از خودیاری و کمک متقابل است که گرایش آن در جهت بناگذاری ارزش­های جهانی می‌باشد.

تاریخچه تعاون در جهان:

به‌طورکلی تاریخچه تعاون در جهان ازنظر اقتصادی به دو دوره تقسیم می­شود: دوره اول از آغاز زندگی اجتماعی انسان شروع می­شود و از قرن پانزدهم میلادی به‌تدریج تحول می­پذیرد تا این‌که به شکل کنونی درمی‌آید.

دوره دوم با انقلاب صنعتی و انقلاب فرانسه در قرن هیجدهم میلادی شروع می­شود. بنابراین دوره اول را “عصر تعاون اجتماعی” و دوره دوم را “اصل تعاون صنعتی یا عملی” می­نامند.

شکل‌گیری نهضت جهانی تعاون:

“تعاون“ به مفهوم همکاری و مشارکت از جنبه­های بارز زندگی اجتماعی بشر به شمار می­رود. بر اساس شواهد تاریخی فعالیت­های تعاونی گونه، همواره بخش مهمی از زندگی جمعی انسان بوده است. افراد از طریق انواع همیاری در بسیاری از فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی بر اساس قواعد موردتوافق با یکدیگر مشارکت و همکاری داشته­اند. حتی در جوامع ابتدایی حداقل از همکاری در زمینه­های دفاع در مقابل تعرض حیوانات و فعالیت­های مربوط به گردآوری خوراک مانند ماهیگیری و شکار وجود داشته است.

مفهوم خاص تعاون:

“تعاون“ به مفهوم خاص آن به نوع مشخصی از کار کردن با یکدیگر اشاره دارد که از طریق تشکیل سازمان رسمی و به‌کارگیری روش­های مدیریتی خاص، دسترسی به اهداف مشترک را امکان­پذیر می­سازد.

تعاونی در یک نگاه:

يكي از صاحب‌نظران تعاون آسیا، “تعاونی“ را این‌گونه تعریف کرده است: “مؤسسات تعاونی سازمان‌هایی هستند که در زمره انواع سازمان­های داوطلبانه یا غیردولتی قرار می­گیرند. تعاونی­ها سازمان­هایی مردمی هستند که توسط خود اعضا و اختیار کامل آن‌ها تشکیل و به روش صحیح و دموکراتیک منطبق با اصول بین‌المللی تعاون اداره می­شوند.”

اتحادیه بین‌المللی(I.C.A) در سی و یکمین کنگره خود که در سال 1995 در منچستر برگزار شد، “تعاونی” را این‌گونه تعریف کرده است: “تعاونی“، اجتماعی مستقل از اشخاصي است که به‌منظور تأمین نیازها و اهداف مشترک اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود، از طریق اداره و نظارت دموکراتیک مؤسسه با مالکیت جمعی، با همدیگر به نحو اختیاری توافق نموده­اند.

باکمی کنکاش در تعریف فوق، می­توانیم به کشف و استخراج مفاهیمی مبادرت نماییم که به‌طور روشن­ به بیان ویژگی­های مهم تعاونی می­پردازد. این مفاهیم عبارت‌اند از:

1. اجتماع مستقل اشخاص: این بخش از تعریف روشن می­سازد که تعاونی، سازمانی جمعی است که با تشکل اشخاص به وجود می­آید. پس اولین شرط تشکیل تعاونی وجود اشخاص می­باشد. علاوه بر آن، تعاون شخصیتی مستقل است که به سایر سازمان­ها ازجمله دولت وابستگی ندارد.
2. وجود هدف یا نیاز مشترک: فلسفه وجودی تعاون تأمین اهداف و نیازهای مشترک اعضا می­باشد. لذا تشکل تعاونی و استمرار فعالیت آن منوط به تلاش برای دستیابی به اهداف و رفع نیازهای مشترک اعضا می­باشد.
3. اداره نظارت و دموکراتیک: این جزء از تعریف به شیوه مدیریت و اداره تعاونی اشاره دارد. در این زمینه نقش و وظیفه اعضا بااهمیت می­باشد و به‌موجب اصل هر عضو یک رأی، همه اعضا در مدیریت و نظارت تعاونی به شیوه دموکراتیک مشارکت می­نمایند.
4. مالکیت جمعی: کلیه اعضا در تأمین سرمایه تعاونی مشارکت مالی دارند و به نسبت سهام خریداری‌شده در مالکیت تعاونی سهیم می­باشند. مالکیت تعاونی مشاع و به‌صورت جمعی می­باشد.
5. عضویت اختیاری: تعاونی­ها سازمان­های داوطلبانه می­باشند که بااراده و توافق اعضا برای تأمین نیازهای مشترک تأسیس می­گردند. لذا هیچ‌کس را نمی­توان به‌اجبار به عضویت تعاونی وادار نمود. همچنین ادامه عضویت از اختیارات اعضا می­باشد و لغو آن تنها در چهارچوب مقررات مندرج در اساسنامه تعاونی امکان­پذیر می­باشد.

شرکت تعاونی:

قانون شرکت­های تعاونی ایران مصوب سال 1350، “شرکت­های تعاونی” را این‌گونه معرفی کرده است: “شرکت­ تعاونی” مرکب از اشخاص حقیقی یا حقوقی است که به‌منظور رفع نیازمندی­های مشترک و بهبود اقتصادی و اجتماعی شرکا از طریق خودیاری و کمک متقابل و همکاری آنان و تشویق به پس‌انداز طبق اصول مطرح در قانون، تشکیل می­شود.

يكي از استادهاي حقوق دانشگاه تهران بر اساس مواد مختلف قانون تعاون، “شرکت­ تعاونی” را این‌گونه تعریف نموده است: “شرکت­ تعاونی” شرکتی است که بین اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی برای فعالیت در امر مربوط به تولید یا توزیع در جهت اهداف مطرح در قانون بخش تعاونی به‌منظور بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعضا از طریق همکاری و تشریک‌مساعی آن‌ها با رعایت مقررات قانون، تشکیل می­شود.

شركت تعاوني به مفهوم امروزین:

“تعاون“ به مفهوم امروزین آن‌که در قالب شرکت­ها و اتحادیه­های تعاونی و دارای اصول و قواعد مشخص و از پیش تدوین‌شده می‌باشند، از سابقه­ای حدود 150 سال برخوردار است. نخستین شرکت تعاونی در جهان تحت عنوان “شرکت منصفان راچدیل” در سال 1844 میلادی به همت 28 کارگر بافنده (27نفر مرد و 1 نفر زن) در شهر راچدیل ایالات لاکشایر انگلستان تأسیس شد.

“غروب یک روز بارانی و مه آلود در سال 1843 چند نفر از کارگران فقیر و درمانده کارخانه بافندگی شهر کوچک راچدیل در انگلستان در محفلی دوستانه که بیشتر جنبه شورایی داشت، گرد هم جمع شدند و ضمن گفتگو پیرامون مصائب و مشکلات خود در جستجوی راه‌حلی بودند که منجر به تشکیل شرکت تعاونی راچدیل در سال 1844 گردید. در آخر سال اول شرکت تعاونی راچدیل 74 عضو و بعد از 10 سال اعضا آن به 90 نفر و سرمایه شرکت به 7000 لیره رسید.

شرایط اقتصادی و اجتماعی پیدایش نهضت جهانی تعاون:

برای آشنایی با زمینه­های اقتصادی و اجتماعی پیدایش اولین شرکت تعاونی، به شرایط کشورهای اروپایی در اين زمينه در قرن نوزدهم به‌طور مختصر اشاره می­شود:

وقوع انقلاب صنعتی و گسترش بهره‌برداری از ماشین و سایر اختراعات علمی و فنی موجب تحولات و دگرگونی­های وسیع و شگرف در اوضاع اقتصادی و روابط اجتماعی کشورهای غرب اروپا گردید.

توسعه واحدهای صنعتی، جایگزینی نیروی ماشین به‌جای انسان، تعطیلی کارگاه­های خانگی، بیکاری و آوارگی صاحبان حرف و صنایع‌دستی، مهاجرت وسیع نیروی کار از روستاها و مزارع به شهرها و واحدهای صنعتی موجبات گسترش نابرابری اقتصادی و اجتماعی، گرانی قیمت مواد مصرفی و افزایش فقر، بیکاری و فلاکت طبقات کم‌درآمد را فراهم نمود.

شرایط بحرانی فوق، اندیشمندان و صاحب­نظران اقتصادی و اجتماعی را بر آن داشت تا نظرها و راه‌حل‌های اصلاحی برای بهبود وضعیت اقشار کم‌درآمد و سعادت آحاد جامعه ارائه نمایند. یکی از اندیشمندان انگليسي، بامطالعه وضع زندگی کارگران کارخانه­اش نظریه شرکت­های تعاونی را ارائه داد و برای تحقق آرمان­های نوآورانه خود به آمریکا رفت و “دهکده تعاونی“ را ایجاد نمود. اما این اقدام وی که بر اساس اندیشه­های آرمان‌گرایانه و حتی خیالی وی تأسیس گردیده بود با موفقیت همراه نگردید و علیرغم تلاش‌های مستمر وي، دهکده تعاونی به تعطیلی انجامید. اما افکار و آرمان او از چنان جاذبه قوی برخوردار بود که منشأ شکل‌گیری نهضت تعاون در اغلب کشورهای غرب اروپا گردید. تعاونی راچدیل که از موفقیت­آمیزترین این تلاش­ها بود، حاصل تلاش 28 کارگر ساده اما روشنفکر بافندگی بود که با سرمایه اندک اما همت بلند خود پایه­گذار مبانی اساسی یک نهضت اقتصادی و اجتماعی در سطح جهان گردید.( اين مطلب ادامه دارد..)

بنفشه دین‌محمدی

پژوهشگر حوزه مدیریت تکنولوژی

تجاری سازی دانش و فناوری

ارتباط پایدار صنعت و دانشگاه

با توجه به دنیای پرتلاطم امروز و حاکمیت فضای عدم اطمینان بر کسب و کار ها و صنایع وابسته آنها راهکاری که بتواند زمینه ساز ایجاد مزیت رقابتی پایدار برای سازمان شود از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اینگونه می توان گفت که علت اهمیت روز افزون به نوآوری، سود اقتصادی است. در کسب و کار امروز تحقیقات، مبدل به عاملی اقتصادی شده است و تجاری سازی نیز بخش مهمی از فرآیند نوآوری می باشد و هیچ محصول، خدمت و فناوری جدیدی بدون تجاری سازی امکان ورود موفق به بازار را ندارد. ایجاد بستر مناسب برای عرضه دانش و فناوری، علاوه بر فراهم کردن ارزش های اقتصادی، منجر به رشد و توسعه اقتصادی نیز در جامعه می گردد. با نگاهی به تحقیقات انجام شده می توان دریافت که تحقیقات بنیادی به تنهایی کافی و مفید نبوده و انگیزه کافی برای پزوهشگر و کاربر را ایجاد نمیکند، همچنین عدم استفاده از نتایج تحقیقات در کسب و کار و صنایع باعث هدر رفت سرمایه و وقت صرف شده در راه پژوهش می شود. امروزه رقابت روزافزون جهانی، دیگر فرصت تحقیقات بنیادی و پایه ای را از بسیاری از صنایع گرفته است. به همین دلیل بیشتر شرکتها مجبورند فقط به تحقیقات بحرانی و مورد نیاز دست بزنند. به عبارت دیگر، اهمیت تحقیقات به خاطر نوآوری [1]و اهمیت نوآوری به دلیل سود اقتصادی آن است. در دنیای کنونی تحقیقات به عاملی اقتصادی تبدیل گردیده است، مراحل گذر از “علم ناب” طی شده است و نهادهای علمی- تحقیقاتی باید بطور آشکار در خدمت اقتصاد و تجارت قرار گیرند. دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی باید از “هدف بودن” خارج شوند و به وسیله ای برای توسعه اقتصادی تبدیل گردند. در عصر حاضر باید به دنبال ساز و کارهایی باشیم که روش تبدیل “ایده” به “محصول” را به ما یاد بدهد و روند تبدیل علم به ثروت را سرعت بخشد. تجاری سازی فناوری، فرآیند تغییر دانش به محصولات و خدمات و روش بسیار موثر برای انتقال عقاید از ذهن یا آزماشگاه به دنیایی گسترده تر است.  شاه کلید دنیای امروز، خلق ارزش است. راهکار ورود به دنیای کسب و کار امروزی فناوری است و شاه کلید فناوری، تجاری‌سازی و ارزش افزوده ناشی از آن است،  اقتصاد امروز جهان به شدت از وابستگی به منابع زیرزمینی و صنایع صنعتی فاصله گرفته و اقتصاد دانش محور و شرکت های دانش بنیان را به عنوان راهبرد اساسی خود برای رشد و توسعه اقتصادی می داند و توجه بسیاری از اندیشمندان، سیاست گذاران و برنامه ریزان را به خود معطوف کرده که در این میان دانشگاه به عنوان ایجاد کننده دانش و ناشر نقش کلیدی ایفا می کند. لذا از آنجا که اهمیت دانش در نوآوری و توسعه کسب و کار روز به روز بیشتر می شود و درست همانگونه که سهم بیشتری از جامعه وارد آموزش عالی می گردند، دانشگاه ها می توانند نقش بیشتر و فعال تری در نوآوری ملی و توسعه اقتصادی را داشته باشند.(منتظری، یوسفی، 1393) تجاری سازی تحقیقات و دانش تولیدی، فعالیتی اجتناب ناپذیر در راستای جبران هزینه های تحقیق و توسعه دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی دولتی و خصوصی کشور است که میتواند علاوه بر فراهم آوردن امکان سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بهتر و پیشرفته‌تر برای محققان و مؤسسات عرضه کننده دانش، به توسعه‌یافتگی کشور و رقابت پذیر شدن آن در کلیه صنایع، به ویژه صنایع پیشرفته کمک شایانی نماید. چالش مديريتي صاحبان و سرمایه‌گذاران دانش، اين است که چگونه دانش تولیدی و نوين خود را به جريان بازده اقتصادي براي مؤسسان، سرمايه‌گذاران و کارکنان تبديل کنند. به عبارت ديگر، مشکل اصلي اختراع نيست بلکه تجاري سازي آن است.(یدالهی، کلاتهایی، 1391) ورود موسسات تحقیقاتی [2]به عرصه تجارت و بازاریابی محصولات خود و توجه به نیازمندیهاي بازار و معیارهاي مشتریان، منجر به پیدایش فرصت ها و پیامدهاي مثبتی است. پیامدهایی که در کمترین سطح بهره وري کمک به خودگردانی موسسات و در بالاترین سطح، انتظار افزایش استانداردهاي زندگی( ایمنی و امنیت)،کیفیت زندگی،تولید ثروت و رشد اقتصادي را در پی خواهد داشت (فاطمی،1385). در حقیقت تجاری سازی موتور رشد اقتصادی است . در تغییرات سریع امروزی سازمانهایی موفق خواهند بود که بتوانند خود را با این تغییرات انطباق داده و از قدرت نوآوری لازم برخوردار باشند. در دانشگاهها و نهادهای آموزش عالی نیز نوآوری و خلاقیت از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین جهت تحقق این هدف، این نهادها باید در زمینه اشاعه، نشر دانش و انتقال آن به جامعه و نسل‌های جوان بیش از پیش تلاش و کوشش کنند. (کنجکاو منفرد، اردکانی، 1392)  با توجه به موارد ذکر شده اینگونه میتوان گفت که ارتباط بهینه صنعت و دانشگاه نیازمند پلی ارتباطی است. پلی که از اتحکام لازم برخوردار باشد لذا با توجه به اهمیت تجاری‌سازی نتایج تحقیقات آموزش عالی بر رشد صنعت و تاثیر آن بر اقتصاد کشور ،در این مقاله سعی بر آن است تا با بیان دقیق مفاهیم تجاری سازی و مدل های آن و همچنین بیان فرآیند و ضرورت فرآیند تجاری سازی در ارتباط موثر صنعت و دانشگاه، زیرساخت تئوریک[3] مناسبی را برای رسیدن به این مهم فراهم سازد.

مفهوم تجاری سازی[4]

تجاري سازي عبارت است از تبدیل یافته هاي جدید و ایده هاي پژوهشی به محصولات و خدمات و فن آوري هاي قابل ارائه به بازار. به عبارت دیگر تجاري سازي تحقیقات مجموعه تلاشهایی را که به منظور فروش کارهاي تحقیقاتی با هدف کسب سود و ارتباط هرچه بیشتر آموزش و پژوهش با اهداف اقتصادي و اجتماعی صورت می پذیرد را گویند. با توجه به تعاریف بالا تجاري سازي را می توان به بازار رسانیدن یک ایده و یا یک نوآوري دانست.(جهاندیده،1384) تجاری سازی فناوری، خلق محصول، خدمت یا فرآیند جدیدی مبتنی بر رفع تقاضای جدید است و رفع آن مستلزم تلاش مستمر در راه تبدیل نتایج محصولات و خدمات جدید [5]و بازاریابی موفق [6]آنهاست. تجاری سازی به انتقال فناوری بسیار نزدیک است. به عبارت دیگر فرآیند تجاری سازی، همان فرآیند انتقال دانش و فناوری از مراکز تحقیقاتی مانند مراکز رشد و پارک های علم و فناوری به صنایع موجود یا کسب و کارهای جدید است. در واقع تجاری کردن فرآیندی است که از طرح کردن و پروردن یک ایده آغاز می شود و به سمت تولید ( کالا و خدمات) و در نهایت فروش آن به مشتری ( صنعت یا استفاده کننده نهایی) می انجامد. لغتنامه کمبریج واژه “تجاری کردن” را به معنای “سازماندهی چیزی برای کسب سود” و واژه “تکنولوژی” را مطالعه و دانش عملی در استفاده از اکتشافات علمی خصوصا در حوزه صنعت ” تعریف کرده است.

روند تجاری سازی دانش

در سال های اخیر موسسات آموزش عالی در جوامع غربی و در حال توسعه، با تغییرات زیادی مواجه بوده اند. با ظهور اقتصاد دانشی، خط مشی های ناظر بر آموزش عالی، متحمل فشارهایی شده اند که سبب شده، به عنوان ابزاری برای رقابت های اقتصادی در بازارهای جهانی ایفای نقش کنند. این بدان معناست که ارزشیابی و نگاه به آموزش و تحقیق دانشگاهی به طور فزاینده ای از زاویه اقتصادی امکان پذیر شده است. در تطابق با این تغییر خط مشی ها و تغییر زاویه نگاه به دانشگاه، الگوهای تامین سرمایه و سبک های مدیریت دانشگاه ها با تحولات کثیری مواجه شده است ( قلی پور، 1386).

در بسیاری از کشورها اداره ای تحت عنوان دفاتر انتقال فناوری، جهت تسهیل انتقال دانش تجاری شده از دانشگاه ها به صنایع تاسیس شده است. نقش عمده این دفاتر، حفاظت از دارایی های فکر دانشگاه و نتایج پژوهش های دانشگاهی و انتقال تجاری دانش از طریق واگذاری حق امتیاز اختراعات یا سایر انواع دارایی های فکری ناشی از پژوهش های دانشگاهی به صنعت است (Siegel, 2004).

اهمیت تجاری سازی فناوری[7]

تجاری سازی عبارت است از تبدیل یافته های جدید و ایده های پژوهشی به محصولات و خدمات و فن آوری های قابل ارایه با بازار. به عبارت دیگر تجاری سازی تحقیقات مجموعه تلاش هایی را که به منظور فروش کارهای تحقیقاتی با هدف کسب سود و ارتباط هرچه بیشتر آموزش و پژوهش با اهداف اقتصادی و اجتماعی صورت می پذیرد را گویند. با توجه به تعاریف بالا تجاری سازی را می توان به بازار رسانیدن یک ایده و یا یک نوآوری دانست (جهاندیده، 1384)

امروزه در مورد اینکه، تجاری سازی ایده ها و درگیر کردن محققان در ایجاد و توسعه محصولات فواید بسیاری در بر دارد، شکی باقی نمانده است. به عنوان مثال، می توان تصور کرد که در غیاب فعالیت های تجاری سازی رادیو داروهای تولیدی توسط کارشناسان انرژی اتمی، چه تاثیری بر درمان بیماری های خاص و در انتها زندگی انسان گذاشته است (محمدی، 1386).

ایجاد بسترهایی برای دانش، علاوه بر فراهم آوردن ارزش های اقتصادی برای سازمان ها، منجر به رشد اقتصادی و فنی جامعه می شود. از آنجا که به بازار رسانیدن یک محصول می تواند تضمین کننده موفقیت و بقای سازمان ها باشد، تجاری سازی به عنوان یک عامل حیاتی مطرح شده است. در سازمان های تحقیقاتی نیز تحقیقات، بدون تجاری سازی یک محصول معنایی ندارد در همین راستا نیز تا فناوری منتقل شده، توسعه نیابد، نمی توان گفت فرآیند انتقال فناوری تکمیل شده است. اهمیت تجاری سازی R&D و فناوری به حدی است که در حال حاضر بسیاری از موسسات تحقیقاتی به صورت همکاری مشترک به تجاری سازی فناوری خود رسمیت داده اند و تعداد این گونه مراکز خدمات مشاوره ای در کشورهای پیشرفته صنعتی در حال افزایش است. در خصوص ایران نیز، طی سال های اخیر، مراکز عرضه کننده خدمات فناوری تحت نظر مراکز رشد و پارک های علم و فناوری به ارایه خدمات مشاوره ای به فعالان حوزه فناوری و شرکت های دانش بنیان می پردازند که البته، نیاز به تقویت هرچه بیشتر این مراکز امری حیاتی در انجام وظایفشان است. همچنین می توان به Joint Venture و سرمایه گذاری خطرپذیر نیز به عنوان نمونه هایی از انجام پروژه های تحقیقاتی بصورت همکاری مشترک اشاره نمود.

اهمیت تجاری سازی تحقیقات علمی[8]

تجاری سازی نتایج تحقیقات، یکی از گام های مهم نظام نوآوری است که پایداری و استمرار امر تحقیق را تضمین می کند و متناسب با آن علاوه بر فراهم آوردن ارزش های اقتصادی قابل توجه برای سازمان ها، رشد اقتصادی دانش محور جامعه را نیز تسریع می نماید ( عنایتی، 1386). “تجاری سازی تحقیق فرایندی است که هنگام ورود به بازار می تواند ایجاد درآمد کند و در مرحله توسعه از نظر درآمد زایی هیچگونه ارزشی ندارد. فن آوری اگر در قفسه بماند (وارد بازار نشود) هیچ درآمدی ایجاد نمی کند” ( عناینی، 1386).

این موضوع در مورد فن آوری هایی که از طریق داخلی بدست می آید به مراتب برای حمایت کننده ی آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. “علم زیر بنای توسعه فن آوری را فراهم می کند و توسعه فناوری به سهم خود بازارهای جدیدی خلق می کند” (Reamer, 2003).

بدیهی است علم به خودی خود و بدون در نظر گرفتن چارچوب و فرآیندی کارآمد در چرخه توسعه فناوری، نخواهد توانست بازار جدیدی را خلق نماید.

تحقیقات بسیاری در کشورهای پیشرفته صنعتی در موضوع تجاری سازی نتایج تحقیق صورت گرفته است. کارلوس در مورد ارتباط دانشگاه و صنعت در آمریکا دارای سابقه طولانی است که عوامل اصلی آن قانون موریل (1862) مبنی بر اعطای تاسیس سیستم کالج، دفاع مبتنی بر تحقیق و توسعه در طول جنگ جهانی دوم و رقابت با اتحاد جماهیر شوروی در طول سال های جنگ سرد است (Karlson, 2004).

فرایند تجاری سازی

اساس فرایند تجاری سازی مشارکت بخش تحقیقاتی و بخش صنعت، در تبدیل نتایج تحقیقات به نوآوری است و امروزه تجاری سازی به یکی از حلقه های اصلی فرایند نوآوری تبدیل شده است (Ghazinoori,2005). به طور کلی فرایند تجاری سازی را می توان به چهار مرحله مجزا تفکیک نمود که عبارتند از سرمایه، که باید برای انجام پژوهش ایده پرورش یافته تامین شود و سپس خط مشی بازاریابی تعیین و تعریف گردد، این ایده در مرحله توسعه به فناوری مورد نظر تبدیل می شود. هنگامی که یک دستاورد قابل ارایه به بازار حاصل شود، مرحله اجرای تجاری سازی شروع می شود. هنگامی که یک محقق یک یا چند فناوری قابل ارایه به بازار را توسعه داده است، باید برای تجاری سازی آنها وارد مرحله تجاری سازی شود (محمدی، 1386).

جایگاه تجاری سازی در فرایند نوآوری[9]

تکنولوژی و تجاری سازی، قسمت های مهم فرایند نوآوری هستند که باعث می شوند اختراعات، به تولیدات دارای بازار تبدیل شود. بازاریابی و فرایند تجاری سازی، مرحله نهایی فرآیند نوآوری هستند این دو جز برای دستیابی به موفقیت هر اختراعی، لازم و ضروری هستند. از روش های تجاری سازی می توان به سرمایه گذاری مشترک، فروش و انتقال فن آوری، فروش حق اختراع، حق امتیاز و خدمات مهندسی اشاره کرد (محمدی، 1386).

بحث و نتیجه گیری

ثبت های اختراع دانشگاهی [10]اغلب به عنوان شاخص های کلیدی از فعالیت های مربوط به انتقال تکنولوژی در حوزه های تکنولوژی از قبیل زیست شناسی، داروشناسی، الکترونیک، و شیمی در نظر گرفته می شوند، در حالیکه سودمندی کمتری در رشته هایی از قبیل مهندسی مکانیک و کالاهایی برای مصرف کننده دارند. یکی از ضرورتها ی نظام پژوهشی کشور، توجه پژوهش های کاربردی به نیازهای جامعه و بوم یسازی آن متناسب با شرایط کشور است. بدین منظور لازم است، مدیران شرایط لازم را برای فعالی تهای علمی استادان و دانشجویان فراهم کرده و از ایده های نوآورانه آن ها در زمینه حل مسایل جامعه حمایت های لازم را بعمل آورند.به طوری کلی تجاری سازی را می توان به بازار رسانیدن یک ایده تا نوآوری دانست که باید با مطالعه دقیق بازار و استخراج نیازهای بازار , انجام تحقیقات و آزمایش های لازم , تهیه نمونه , استاندارد سازی فرآیند توسعه محصول و هماهنگی های مدیریتی برای عرضه آن به متقاضی یا بازار توام باشد. فناوری به تنهای عامل خلق ثروت نیست ؛ بلکه استفاده موثر و مناسب از آن است که باعث خلق ثروت می شود. خلق ارزش افزوده ناشی از استفاده فناوری در عرضه محصولات و خدمات مورد نیاز , موجب افزایش ثروت می شود. دانش و فناوری می تواند در قالب محصولات تولید , خدمات یا حتی بازاریابی باشد , اما به هر حال استفاده از فناوری یا تجاری سازی فناوری در خلق ثروت و رشد اقتصاد مهم است . تجاری سازی دانش و فناوری برای تبدیل فناوری به کالا یا خدمات قابل استفاده و ارائه و انتشار آن در سطح جامعه نیازمند تحقیق و توسعه , خلاقیت و نوآوری , منابع خطر پذیر و زنجیره ای از فعالیت ها و اقدامات متعدد و مختلف است. زنجیره اقدامات تجاری سازی فناوری از اعتبار سنجی اولیه و امکان سنجی فنی شروع و با مطالعه بازار , تامین منابع مالی و سرمایه اولیه مورد نیاز , مدیریت و شناسایی خطرها و … ادامه می یابد . طی کردن این زنجیره پیچیده و طولانی می باشد و عرضه یک نوآوری به بازار می تواند سالیان زیادی به طول انجامد، اما این زنجیره سبب می گردد تا یک دلار سرمایه گذاری در تحقیقات , منجر به کسب هزار دلار در کارخانه شود. البته فقط تعداد کمی از نوآوری ها قادر به طی کردن کل زنجیره ارزش و رسیدن به بازار هستند و بیشتر آنها در میانه راه و گردنه های مسیر جامانده و به سر انجام نمی رسند لذا تعامل مناسب بین صنعت و دانشگاه از طریق برگزاری سمینار ها تحقق نخواهد یافت و باید عزمی جدی در این راه وجود داشته باشد.

نویسنده : شهنام زندیه

[1] Innovation

[2] Research Institutes

[3] Theoretical

[4] Commercialization concept

[5] New Services

[6] Successful Marketing

[7] Technology Commercialization importance

[8] Scientific research

[9] Innovation process

[10] Registration of university inventions

پیماش با چراغ قوه

نمونه طرح کسب‌وکار برای یک فرصت زنجیره تأمین کارآفرینانه

«موفقیت‌های انسان در زندگی اثر جمعی توجه او به جزئیات است».   جان فوستر دالس

« شیطان در جزئیات است»  ضرب‌المثل

این دو نقل‌قول، نکته اصلی این موضوع را بیان می‌کنند. طرح کسب‌وکار جزئیات اقدامات زنجیره تأمین کارآفرینانه، حوزه تحت پوشش، چیزی که ما برای آن برنامه‌ریزی می‌کنیم، چرایی، چگونگی و توسط چه کسی انجام شدن کار را شامل می‌شود.

برای خوانندگان علاقه‌مند به طرح‌های کسب‌وکار کارآفرینانه، کتاب ادواردای.ویلیامز(Edward E. Williams)  و اچ.آلبرت ناپیر (H. Albert Napier) به نام تهیه طرح کسب‌وکار کارآفرینانه بهترین منبع است.

بیشتر مردم احتمالاً مرده‌شورخانه را جزئی از زنجیره تأمین یا به‌عنوان فرصت‌های زنجیره تأمین کارآفرینانه محسوب نمی‌کنند. بااین‌حال، این‌ها جزئی از این زنجیره هستند. واضح است که “همه می‌میرند” و برای اجساد آن‌ها باید کاری انجام شود. به‌هرحال تشییع‌جنازه‌ها بسیار بیشتر از مرگ انسان‌ها به یاد می‌مانند. تشییع‌جنازه مراسمی رسمی، آبرومندانه و یادبود زندگی فرد است. این مراسم ممکن است ساده یا پیچیده و از ارزان گرفته تا پرهزینه باشد. این مراسم شامل محصولات و خدماتی است که بیشتر آن‌ها در ایالات‌متحده توسط مرده‌شورخانه‌ها ارائه می‌شوند. آداب‌ورسوم مرده شورخانه بر اساس مذهب، منطقه جغرافیایی و وضعیت اقتصادی و اجتماعی متفاوت است.

در زبان مدیریت زنجیره تأمین،مرده‌شورخانه‌ها و مراسم تشییع‌جنازه، کسب‌وکاری با هزینه ثابت بالا، با تقاضای نامشخص و محصولات سفارشی از جزئیات موجود است. این یک صنعت جدی و پیچیده است. سودآوری کسب‌وکارهای با هزینه ثابت بالا تا حد زیادی به نقطه سربه‌سر و حاشیه‌های عملیاتی بالاتر از آن نقطه بستگی دارد.

در صنعت تشییع‌جنازه، چندین شرکت بزرگ دولتی مانند شرکت خدمات بین‌المللی (SCI) وجود دارند که مرده‌شورخانه‌ها ، گورستان‌ها و کسب‌وکارهای وابسته خود را دارند. بااین‌حال، این یک صنعت پراکنده است و بیشتر مرده‌شورخانه‌ها، محلی و دارای عملکرد مستقل بوده و بسیاری از آن‌ها خانوادگی و متعلق به چند نسل هستند. نگهداری اجساد که معمولاً به این نام شناخته می‌شود، یک کسب‌وکار محلی و شخصی است. حتی بزرگ‌ترین شرکت یعنی  SCI، مطابق وب‌سایت خود ادعای ۱۲ درصد از سهم بازار را در سال ۲۰۱۰ دارد.

شرکت‌هایی مانند SCI از طریق اکتسابات متعدد شرکت‌های تشییع‌جنازه کوچک، کم‌کم بزرگ و بزرگ‌تر شده‌اند. با انجام این کار، آن‌ها قادر به کسب صرفه‌جویی‌های ناشی از مقیاس از طریق به اشتراک‌گذاری مرده‌شورها در میان مرده‌شورخانه‌ها، استفاده از نعش‌کش‌ها و وسایل نقلیه کمتر و یکپارچه کردن حساب‌ها، فناوری اطلاعات و دیگر عملکردهای کارکنان در سازمان هستند. نتیجه آن کاهش هزینه‌های سربار است.SCI  از ۳۱ دسامبر ۲۰۱۰ ادعای اداره کردن ۱۴۰۵ مکان انجام مراسم خاک‌سپاری و ۳۸۱ گورستان  (ازجمله ۲۱۸ مکان ترکیبی) در سراسر ۴۳ ایالت کشور آمریکا و ۸ استان کانادا، ناحیه کلمبیا و پورتوریکو را دارد. همچنین این شرکت در پایان سال ۲۰۱۰ دوازده پایگاه در آلمان داشت که قصد خود را برای خروج از آن درزمانی که شرایط اقتصادی، مساعد فروش باشد اعلام کرده است.

از دیدگاه زنجیره تأمین، مرده‌شورخانه‌ و گورستان، کوره‌های جسد سوزی و سایر کسب‌وکارهای مرتبط یک مکان ثابت هستند که به‌طورکلی مشتریان خود را از مناطق محلی جذب می‌کنند. مرگ یک شخص این فرایند را آغاز می‌کند، هرچند اگر نگوییم اغلب، ولی بسیاری از مکان‌های انجام مراسم تدفین “پیش‌نیاز”  اقدام برای برنامه‌ریزی هستند، اما این مسئله موضوع بحث نیست. در شمال آمریکا دو روش دفن کردن و سوزاندن برای از بین بردن اجساد مردگان وجود دارد. تدفین مستلزم آن است که جسد آماده شود. تابوت و سایر وسایل مربوط به تشییع‌جنازه ازجمله یادبودها، صندوق تدفین، گل‌ها و محصولات و خدمات جانبی در محل‌های مراسم خاک‌سپاری ارائه می‌شوند. گورستان به‌طورمعمول حق دفن در گورستان، خرید قطعه، فضای سبز اطراف قبر و دیگر کالاها و خدمات مربوط به گورستان ازجمله یادبودهای برنزی و سنگی، نشانگرها، نصب وسایل و باز کردن و بستن مقبره را ارائه می‌دهد.

گزینه دوم سوزاندن اجساد فوت‌شدگان است. این روش به یک کوزه و محلی برای نگهداری خاکستر مردگان نیاز دارد، هرچند بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند که بقایای مردگان آن‌ها در مکان موردعلاقه‌شان مانند مزرعه، ساحل یا در دریا پراکنده شود. صرف‌نظر از وسایل دفن بقایای مردگان، مراسم خاک‌سپاری به‌طورکلی در یک عبادتگاه، مرده‌شورخانه‌ یا قبرستان برگزار می‌شود.

انجام کارهای مربوط به کفن‌ودفن در معرض طیف وسیعی از مقررات، نظارت‌ها و مجوزها تحت قوانین متعدد فدرالی، ایالتی و محلی، احکام و مقررات ازجمله مقررات گسترده مربوط به محصولات و خدمات مرده‌شورخانه‌ و قبرستان و جنبه‌های مختلف دیگر کسب‌وکار است. از سال ۱۹۸۴ این صنعت در ایالات‌متحده تحت قوانین و مقررات جامع تجاری کمیسیون تجارت فدرال (FTC) (Federal Trade Commission) اداره می‌شود. این قوانین شامل الزامات موردنیاز شیوه‌های صنعت تدفین ازجمله قیمت و سایر موارد است.

رقابت در صنعت گاهی عجیب‌وغریب است. چند سال پیش، راهبان بندیکتی (Benedictine monks) در کلیسای سنت جوزف در کاوینگتون، کسب‌وکار جدیدی را بر پایه مهارت‌هایی که برای کفن‌ودفن راهبان خود کسب کرده بودند، گسترش دادند. راهبان برنامه‌ای را برای فروش صنایع‌دستی و تابوت ایجاد کردند، اما گردانندگان محلی تدفین در تلاش برای متوقف کردن فعالیت‌های آن‌ها بودند. هیئت نظارتی کفن‌ودفن ایالتی که تحت سلطه اعضای صنعت بود، قانون لوئیزیانا را اعمال کردند و جرمی را برای هر فردی که بدون مجوز ،کالاهای مراسم تدفین  را می‌فروشد، در نظر گرفتند. مدیران مراسم تدفین، جدی بودند. متخلفان ازجمله راهبان، ۱۸۰ روز زندانی و ۲۵۰۰ دلار برای هر تخلفی جریمه شدند. راهبان مقاومت کردند، اما از سال ۲۰۱۰ دیگر هیچ مورد مشخصی از این کار مشاهده نشد. آن‌ها ظاهراً معتقد بودند که قانون ایالتی حقشان برای به دست آوردن یک زندگی شرافتمندانه را نادیده گرفته است، شاید به‌عنوان تلاشی برای از بین بردن رقابت و مسدود کردن راه ورود به یک کسب‌وکار مشروع. مقاله وال‌استریت ژورنال بیان می‌کند که  درگذشته مرده‌شورخانه‌ها به‌طورمعمول تأمین‌کننده منحصربه‌فرد تابوت‌ها بودند که یک کالای پرحاشیه است؛ اما به‌طور فزاینده‌ای، بازاریابان و سایر نمایندگی‌ها سود خود را می‌بردند. در حال حاضر ما دلیل واقعی داریم که چرا کارگزاران مراسم خاک‌سپاری معترض هستند، این به سود کسانی است که کسب‌وکارشان از این بابت در معرض خطر است! در این شماره از ماهنامه، یک نمونه طرح کسب‌وکار برای شرکتی فرضی به نام شرکت امگا ارائه شده است.

سابقه شرکت امگا

شرکت امگا یک شرکت واقعی نیست اما براساس اطلاعاتی از یک شرکت واقعی فرض می‌شود. این شرکت یک تأمین‌کننده کوزه و تابوت است و به‌سرعت در صنعت خدمات کفن‌ودفن در حال رشد است. امگا این اقلام را از مرده‌شورخانه‌ها تأمین می‌کند. همان‌طور که گفته شد، این‌یک گزینه کارآفرینانه از زنجیره تأمین برای یک شرکت به‌منظور حرکت روبه‌جلو  (به سمت پایین) در امتداد زنجیره تأمین است. در این مثال، پیش‌بینی حرکت روبه‌جلو در مقیاسی محدود شده است که توانایی تأمین مرده شورخانه و همچنین تابوت‌ها و کوزه‌ها را برای آن مکان و سایر مکان‌های خاک‌سپاری داشته باشند.

مدیریت امگا فرایند ارزیابی خود را تکمیل کرد و متوجه شد که رفتن به سمت کسب‌وکار مراسم تدفین، ایده خوبی است. علاوه براین آن‌ها گزینه‌ای برای ایجاد مکان‌های جدیدی برای خاک‌سپاری یا خرید مرده‌شورخانه‌های جدید دارند. با حرکت رو به پایین در امتداد زنجیره تأمین، شرکت قادر به تضمین فروش تابوت‌ها و کوزه‌ها به مکان‌های موردنظر خود برای انجام مراسم خاک‌سپاری و همچنین تداوم این کار در این شرکت داشت.

مدیریت امگا متوجه شد که برخی از مشتریان فضاهای برگزاری مراسم تدفین، اگر مالک محل دفن شوند ممکن است به سمت سایر تأمین‌کنندگان تابوت و کوزه بروند و تبدیل به رقبا و تأمین‌کنندگان شوند. هرچند این وضعیت نگران‌کننده است اما آن‌ها فرایند ارزیابی خود را تکمیل کردند و تصمیم گرفتند به سمت مقیاس‌های کوچک حرکت کنند.

این شرکت، روبرت آرجانسون را به‌عنوان رئیس و مدیرکل شرکت خدمات تدفین جدید استخدام کرد که دارای تجربه فراوانی در فعالیت‌های مراسم تدفین بود؛ تصمیم به راه‌اندازی یک به مرده شورخانه برای تعیین این‌که آیا این تصمیم می‌تواند حسی را برای ادامه روند توسعه در کسب‌وکار مراسم تدفین ایجاد می‌کند یا خیر.

روبرت، مدیر مراسم خاک‌سپاری برای محل‌های تدفین با اندازه متوسط در دالاس تگزاس به مدت ۱۰ سال و یکی دیگر از محل‌های اجرای مراسم خاک‌سپاری در وسون(Wesson)  از سال ۱۹۹۸ بود. او دارای مدرک لیسانس مدیریت بازرگانی (BBA) از دانشگاه تگزاس و فوق‌دیپلم در علوم کفن‌ودفن از کالج سن آنتونیو در سن آنتونیوی تگزاس بود که اولین دوره از این نوع تحصیل در تگزاس بود. او عضو سازمان‌های تجاری خدمات تدفین مختلفی بود. در این زمان، روبرت علاقه‌مند به شروع کار در یک شرکت خدمات تدفین بود و از فرصت کار کردن با امگا هیجان‌زده بود. اولین محل برگزاری مراسم تدفین، خدمات تدفین پینکرست نام گرفت و در وسون واقع شده بود.

تجربه نشان داده است زمانی که یک شرکت تصمیم می‌گیرد وارد شکل جدیدی از صنعت شود (گاهی به‌عنوان فضای سفید به آن اشاره می‌شود) بهتر است سازمان جدید از شرکت‌های قدیمی‌تر جدا شود. به‌این‌ترتیب، سیاست‌ها و فرایندهای داخلی مانع پیشرفت شرکت جدید نمی‌شوند. پس عاقلانه است که پینکرست به‌طور جداگانه‌ای از امگا به کار گرفته شود.

خلاصه اجرای طرح کسب‌وکار امگا برای شرکت خدمات تدفین پینکرست:

خدمات تدفین پینکرست توسط شرکت تابوت سازی امگا برای پر کردن خلأ مکان‌های مراسم خاک‌سپاری اضافی در وسون تگزاس تأسیس شد. وسون در حال حاضر ۱۲ محل برای مراسم خاک‌سپاری دارد، اما تقاضا برای محل دیگری برای خدمت به جامعه مسنی که در مرکز شهر زندگی می‌کنند، وجود دارد.

برآورد سرمایه‌گذاری موردنیاز برای آغاز عملیات ۱۶۰هزار دلار است. امگا مالک ۱۰۰درصد شرکت است.

سخن آخر در مورد نمونه طرح کسب‌وکار برای فرصت زنجیره تأمین کارآفرینانه

طرح‌های کسب‌وکار برای سرمایه‌گذاری زنجیره تأمین کارآفرینانه مهم هستند. طرح‌های کسب‌وکار اجزای زیر را درجهت ایجاد یک کسب‌وکار برای سرمایه‌گذاری بیان می‌کنند:

1. مأموریت شرکت
2. خلاصه اجرایی
3. توصیف کسب‌وکار
4. تجزیه‌وتحلیل صنعت
5. رقابت
6. برنامه‌های راهبردی
7. برنامه‌های فروش و بازاریابی
8. برنامه‌های توسعه محصولات و خدمات
9. مدیریت و ساختار سازمان
10. ریسک‌ها و فرضیات
11. پیش فاکتورهای صورت‌های مالی
12. برنامه‌های عملیاتی
13. برنامه زمان‌بندی نقاط بحرانی
14. نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها (SWOT)
15. شکل قانونی شرکت
16. راهبرد خروج
17. پیوست‌ها

همه این‌ها در یک طرح کسب‌وکار وجود ندارند و اجزای دیگری ممکن است در صورت نیاز اضافه شوند. همه این طرح‌ها در این شماره از ماهنامه توضیح داده نشده است و فقط یکی دو مورد را بررسی و توضیح داده شده است.

منبع: خوانندگان عزیز می‌توانند برای مطالعه بیشتر به کتاب: ایجاد زنجیره‌های تأمین کارآفرینانه راهنمایی برای نوآوری و رشد. اثر (ویلیام بی. لی) مراجعه نمایند.

نویسنده:یاسمن خوئی

پژوهشگر حوزه مدیریت