عوامل طبیعی یا غیر طبیعی: علم برنامه ریزی برای هر اختلال

از طوفان‌ها و سیل‌ها تا زلزله و سونامی، جهان در حال افزایش شمار فزاینده‌ای از وقایع ناگوار آب و هوایی است. زلزله توحاکی، سونامی و سیل تایلند در سال 2011، نمونه‌ای از این است که یک رویداد ظاهراً محلی می‌تواند زنجیره‌های تأمین جهانی و درنهایت کل سازمان را به‌زانو درآورد.

اما فقط بلایای طبیعی نیست که زنجیره‌های تأمین باید با آن مبارزه کنند – کسب‌وکار نیز با تعداد زیادی از نیروهای متضاد غیرطبیعی، از عدم اطمینان سیاسی و مقررات جدید تا فن‌آوری‌های در حال رشد و چشم‌انداز فزاینده تهدیدهای سایبری روبرو است.

برنامه‌ریزی می‌تواند یک گلوله نقره‌ای در پاسخ به تهدیدات طبیعی و غیرطبیعی باشد. به نظر ساده می‌آید، همه ما آن را انجام می‌دهیم، گاهی حتی بدون فکر کردن در مورد آن؛ اما بخش‌هایی وجود دارد که بسیاری از شرکت‌ها اغلب آن را فراموش می‌کنند: تکنولوژی یکپارچه، داده‌های رایج، پروسه‌های مشترک و همکاری متقابل. این‌ها از پایه‌های یک استراتژی برنامه‌ریزی موفق می‌باشد.

هنگامی‌که سازمان‌ها این واقعیت را درمیابند و ارتباطات واقعی را در سراسر کسب‌وکار به دست می‌آورند، مزایای بالقوه آن بی‌پایان است؛ اما ما باید از رویکردهای سنتی فراتر برویم تا بتوانیم به‌طور مؤثر برای چالش‌های امروز برنامه‌ریزی کنیم.

کار براساس توافقات و اجماع نظر

شایع‌ترین فرایند برنامه‌ریزی در صنعت امروز و یکی از توصیه‌های بسیاری از متخصصان برجسته، فرایند اجماع است. گروه‌هایی مانند برنامه‌ریزی تقاضا، تیم‌های بازاریابی و فروش به‌صورت جزیره‌ای باقی می‌مانند و برنامه‌های خود را پیش از ایجاد یکپارچگی برای ایجاد یک طرح نهایی یا اجماع، ایجاد می‌کنند.

مشکل این رویکرد این است که اغلب منجر به پاسخگویی بی‌پشتوانه و بی‌منطق به نتایج نهایی می‌شود، زیرا بر اساس تعریف، هیچ نقش، دپارتمان یا واحد تجاری نمی‌تواند برای طرح نهایی 100٪ پاسخگو باشد. این فرآیند نیز ناکارآمد است: با ایجاد سه طرح که درنهایت تنها یک مورد به‌عنوان ورودی انتخاب می‌گردد، کسب‌وکار 75 درصد از نتیجه خروجی پیشنهادهای اولی واحدهای کسب‌وکار را نادیده می‌گیرد. علاوه بر این، پاسخگویی پروسه نیز آهسته صورت می‌گیرد، زیرا به‌منظور مدل‌سازی دقیق تأثیر رویدادهای غیرمنتظره، شما باید آن را از ابتدا تا انتها بازبینی کنید.

همکاری در برنامه‌ریزی

کسب‌وکارها شروع به درک این موضوع کرده‌اند که حفظ سازمان و زنجیره تأمین کار آسانی نیست. شرکت‌ها نیاز به همکاری در تیم‌ها و ارتباط تمامی قسمت‌های کسب‌وکار، از مالی و فروش تا بازاریابی و زنجیره تأمین را باهم دارند؛ زیرا زمانی که چیزی در یک قسمت تغییر می‌کند، در سراسر کسب‌وکار نوسان ایجاد می‌کند و شما باید بتوانید سریعاً به این تغییر پاسخ دهید.

برنامه‌ریزی مشترک به حل مشکلات به وجود آمده در یک استراتژی جامع از طریق ورودی‌های مختلف هر واحد برای داشتن یک برنامه واحد کمک می‌کند؛ یک رویکرد واقعاً پیوسته.

به‌عنوان‌مثال، با یک استراتژی مشترک، یک تیم ممکن است پیش‌بینی‌های اولیه را وارد کند، به دنبال آن یک تیم به افزایش رشد سازمانی کمک می‌کند و درنهایت یک تیم دیگر که برای ارتقاء ورودی ایجاد می‌کنند. این بدان معنی است که تنها یک طرح وجود دارد، اما سه تیم برای دستیابی به آن همکاری کرده‌اند. درنتیجه، تمام سه تیم می‌توانند به‌طور کامل برای صحت ورودی‌ها و مفروضات خود پاسخگو باشند، زیرا می‌توانیم سهم هر تیم در طرح را به‌طور جداگانه اندازه‌گیری کنیم.

علاوه بر کاهش 75 درصدی حجم کاری و افزایش زمان پاسخگویی، یک مزیت پنهان از برنامه‌ریزی مشارکتی این است که این فرآیند به‌ویژه برای ورودی‌های مبتنی بر رویداد که واقعاً اکسیر برنامه‌ریزی است، بسیار مناسب است.

حرکت فراتر از بودجه‌های سنتی: اجازه دادن به حوادث در پیشبرد پروسه

به‌طور سنتی، زمانی که سازمان‌ها برنامه‌های چندگانه را به‌عنوان بخشی از پروسه جامع ایجاد می‌کنند، این کار را در فرمت بودجه نیز انجام می‌دهند – چیزی شبیه به بودجه خانوار؛ اما با ورود پیش‌بینی‌ها (و بودجه‌ها) در این فرمت، شکایات مشترک زیادی وجود دارد. برای مثال: سلول‌های ورودی زیادی برای بررسی وجود دارد، در برنامه ریزش وجود دارد، جزئیات نادیده گرفته می‌شود، ایجاد تغییرات یا حرکت رویدادها آسان نیست و بسیاری از زمینه ها وجود ندارد.

اما اگر ما برنامه را به اجزا و رویدادهایی که برنامه براساس آن‌ها ساخته شده است بشکنیم، به‌جای وارد شدن و تجزیه‌وتحلیل صدها و هزاران  اطلاعات، سازمان‌ها می‌توانند رویدادهای کلیدی را که خروجی تولید می‌کنند ضبط کنند.

علاوه بر ایجاد یک پیشینه از سرفصل‌های برنامه کلی، برنامه‌ریزی رویدادها دارای مزایای دیگر ازجمله کاهش حجم کار، سرعت در اجرای مجدد برنامه با تغییر هریک از مفروضات، افزایش پاسخگویی و توانایی برای ارزیابی سناریوها و گزینه‌های مختلف در زمان واقعی می‌باشد. به‌این‌ترتیب، می‌توانید یک طرح زنده و پویا ایجاد کنید.

درنهایت، سازمان‌ها و زنجیره‌های تأمین که رویکرد مشارکتی و برنامه‌ریزی مبتنی بر رویداد را اتخاذ کرده‌اند نه‌تنها می‌توانند حجم کار تیم خود را کاهش دهند، بلکه تأثیر کار انجام‌شده و کارایی که می‌تواند انجام شود را افزایش دهد؛ و این نوع برنامه‌ریزی هیچ‌گاه به این اندازه برای توسعه کسب‌وکار حیاتی نبوده است چراکه اتفاقات طبیعی و غیرطبیعی غیرمنتظره ازهرجهت برای شرکت‌ها رخ می‌دهد. برنامه‌ریزی برای سخت کردن امور نیست بلکه در مورد کار کردن با یکدیگر و تسهیل کردن کارهاست. خواه شرکت‌ها تصمیم به استفاده از تغییر بگیرند و خواه از آن اجتناب کنند، مسئله اصلی این است که خودشان را برای هر چیزی که بر سر راهشان اتفاق میفتد، آماده کنند.

نویسنده: بهادر پارسیا / پژوهشگر حوزه مدیریت بازرگانی

اکوسیستم نوآوری به الگوی دیگر بخش‌های اقتصاد تبدیل شده است

ستاری در این برنامه همچنین گفت: تسهیلات نظام وظیفه سرباز فناور با عنایت مقام معظم رهبری ایجاد شد که اتفاقی بی‌نظیر در تاریخ کشور است. با این تسهیلات شخص سربازی را در شرکت خودش طی می‌کند. مسئولان باید توجه داشته باشند زمانی که رهبر یک مملکت چنین تسهیلاتی را به شرکت‌های دانش‌بنیان عرضه می‌کند، آنها نباید در صدور چند مجوز ساده سختگیری کنند.
معاون علمی و فناوری رییس جمهوری در ادامه بیان کرد: باید به این مسئله توجه داشت که در چند سال اخیر یک تغییر بزرگ در فرهنگ کسب و کار و کارآفرینی کشور به وجود آمده است. تولید، رشد و بالندگی زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور، باعث شده است که در دیدگاه کلان عمومی یک تغییر عمده ایجاد شود. بر عکس گذشته والدین و سیستم آموزشی به این حقیقت واقف شده‌اند که جوانان ما نه برای اخذ مدرک که برای ایجاد ارزش افزوده تحصیل می‌کنند.
رییس ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانش‌بنیان افزود: همین تغییر دیدگاه و نگرش عمومی و فرهنگ‌سازی، خود باعث می‌شود که تحرک و رونق بیشتری در زیست‌بوم نوآوری کشور به وجود آید و جریان ورودی استارتاپ‌ها و فعالان فناور به این زیست‌بوم پرفشارتر شود.

رشد متوازن زیست‌بوم نوآوری نیازمند توجه بیشتر است

به گفته ستاری، در حال حاضر تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان از 5 هزار و 300 شرکت فراتر رفته است، فروش این شرکت‌ها نیز به بیش از 120 هزار میلیارد تومان رسیده است. حدود 41 شرکت برخواسته از این زیست‌بوم در تابلوی بورس مورد معامله قرار می‌گیرند که در مجموع 280 هزار میلیارد تومان ارزش گذاری شده‌اند. این زیست‌بوم در برخی رشته‌ها و حوزه‌ها به خوبی شکل گرفته است و در حال طی کردن مسیر طبیعی رشد است، اما در برخی حوزه‎ها زیست‌بوم نوآوری هنوز به صورت کامل تکوین نیافته است. بی‌شک، رشد متوازن زیست‌بوم نوآوری در همه زمینه‌ها، نیازمند توجه بیشتر و تزریق حجم قابل قبولی از سرمایه‌گذاری است. ظرفیت‌های بالقوه بسیاری در کشور وجود دارد و زیست‌بوم نوآروی شکل گرفته، هنوز با ظرفیت‌های کشور فاصله دارد.
رئیس بنیاد ملی نخبگان با اشاره به رشد همسان کیفی و کمی شرکت‌های دانش بنیان، گفت: با وجود افزایش قابل توجه درخواست جوانان، فعالان فناور و هسته‌های دانشگاهی برای تاسیس شرکت‌های دانش بنیان، استانداردها و ملاک‌های ثبت شرکت دانش‌بنیان هنوز مانند گذشته دقیق و توام با ارزش‌سنجی محصول و شرکت است. این مسئله برای این مورد توجه قرار گرفته است تا رشد کمی شرکت‌های دانش‌بنیان همراستا با رشد کیفی آنها باشد.
وی به چالش کرونا یک آزمون پیش‌بینی نشده برای شرکت‌های دانش‌بنیان، فناور و خلاق اشاره کرد و افزود: به گفته همه ناظران این حوزه آنها از این آزمون سربلند بیرون آمدند. کشور به یک‌باره به بسیاری از محصولات نیاز شدید پیدا کرد که تا چند روز قبل یا تولید نمی‌شد و یا تولید آنها بسیار کم بود. این شرکت‌ها با یک واکنش سریع و چابک، بلافاصله خطوط تولید پرشماری را در سراسر کشور تاسیس کردند و مقدار قابل توجه‌ای انواع ماسک، لباس‌های حفاظتی، مواد ضدعفونی، تجهیزات پزشکی و دیگر اقلام مورد نیاز را تولید کردند.

ارتباط میان صدها استارتاپ و شرکت ایجاد شد

معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری در ادامه با اشاره به راهبردهای توسعه زیست بوم‌نوآوری در کشور افزود: چند سالی است که محور اصلی کار بر روی ایجاد زنجیرهای ارزش متمرکز شده است. اجزای این زنجیره‌ها در تعامل و اشتراک با یکدیگر مانند سلول‌های در کنار هم قرار گرفته، باعث ایجاد ارتباط میان صدها استارتاپ و شرکت در یک حوزه خاص می‌شوند و کلیه محصولات و خدمات مورد نیاز آن رشته را به جامعه مصرف عرضه می‌کنند.
به گفته وی، وقتی که یک شخص تحصیل‌کرده 12 سال پس از فارغ‌التحصیلی هنوز نتواسته است شغلی برای خود ایجاد کند، یعنی یک مشکل اساسی در سیستم آموزشی وجود دارد. در برخی رشته‌ها مانند کشاورزی، علیرغم وجود ظرفیت و نیازهای عمده در کشور، فارغ‌التحصیلان آن در جذب به بازار کار رشته تخصصی خود مشکل دارند. این موضوع باید همه مسئولین و تصمیم‌گیران کشور را قانع کند که باید یک چرخش و دگرگونی اساسی در سیستم آموزش کشور به وجود آید تا این سیستم با نیازهای کشور منطبق باشد. هر آموزشی در یک برهه زمانی 5 تا 10 ساله باید به نحوی خود را در اقتصاد کشور نشان دهد، اگر غیر از این باشد، یعنی یک حفره و نقصانی وجود دارد. در زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان اما، نگرش به آموزش بسیار متفاوت است و رویکردی کاملاً عمل‌گرایانه و نیاز محور دارد.
معاون علمی و فناوری رییس جمهوری همچنین بیان کرد: زمانی که شما یک بشکه نفت را با 154 کیلو حجم، حداکثر تا 40 دلار به فروش می‌رسانید، اما از خارج از کشور یک شیشه عطر را با چند میلی‌لیتر حجم با نرخ 100 دلار خریداری می‌کنید، این خود به خوبی تفاوت اقتصاد سنتی و نفت محور را با اقتصاد دانش‌بنیان نشان می‌دهد. یک ویال بیوتک با چند گرم وزن کمتر از 2 هزار دلار قیمت ندارد، یا یک کیلو بذر در حوزه کشاورزی گاهاً هم‌قیمت طلا است.
تکیه اقتصاد بر مواد اولیه فراوری نشده بی نتیجه است
وی ادامه داد: این نشانگر اثر دانش و فناوری روی مواد اولیه است. تکیه اقتصاد بر مواد اولیه فراوری نشده بی نتیجه و بحران‌زا است، لازم است که دانش و فناوری در ترکیب با ذخیر بزرگ طبیعی، معدنی و نفت و گاز کشور به کار برده شود. برای کشوری با ظرفیت‌ها و توانای‌های ایران معنی ندارد که در سال 7 تا 10 میلیارد دلار در حوزه امنیت غذایی واردات داشته باشد، این واردات از ذرت، کنجاله، سویا تا واردات سموم کشاورزی و واکسن و داروی طیور و دام را شامل می‌شود. صنعت مرغ و طیور کشور حدود 3 میلیارد و پانصد میلیون دلار واردات دارد.
ستاری همچنین افزود: این عدد نباید به همین روال باقی بماند و باید با استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور کاهش یابد. تولید واکسن‌ها، داروها و آنزیم‌های مورد نیاز این صنعت از جمله کارهای است که فعالان فناور می‌توانند برای این صنعت انجام دهند. در دیگر حوزه‌ها و صنایع نیز اگر فرایند عارضه‌یابی و بررسی نیازهای فناورانه صورت گیرد، به خوبی می‌توانیم موارد مشابه‌ای را احصاء کنیم که در صورت بومی‌سازی و تولید داخلی می‌تواند علاوه بر رفع نیاز آن صنعت، ارزش افزوده قابل توجهی نیز به همراه داشته باشد
معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری در ادامه بیان کرد: زمانی که از زیست‌بوم صحبت می‌کنیم، منظور مجموعه‌ای از استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان است که در صورتی که یک نیاز فناورانه به آنها محول شود برای آن پاسخی فناورانه ارائه می‌دهند و مشکل را حل میکنند. در حوزه پژوهش چند اشتباه تاریخی در عرصه سیاستگذاری کشور اتفاق افتاده است، باید قبول کرد که با پول و بودجه دولتی نمی‌توان پژوهش‌های موفق و ادامه‌دار ایجاد کرد. لازم است که پژوهش با سرمایه بخش خصوصی و توسط این بخش انجام گیرد. بخش دولتی باید در موضوع پژوهش نقش منتور و سیاستگذار را داشته باشد. پژوشگاه‌های بزرگ دولتی باید درهای خود را به روی بخش خصوصی و فعالان فناور باز کنند تا تاثیر گذار باشند. دانشگاه نیز زمانی می‌تواند تاثیر‌گذار باشد که از طریق تولید محصول، کالا، دانش، فناوری و خدمات فنی و فروش آن به صنعت و مردم درآمدزایی کند.
در زمینه تعداد مقالات تخصصی 8 درصد رشد را تجربه کردیم
رئیس ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان با اشاره به برخی موانع ورود شرکت‌های دانش‌بنیان برای ورود به بازار سرمایه و بورس گفت: بسیاری از دارایی‌های این شرکت‌ها از نوع دارایی نامشهود است. ارزشگذاری این دارایی‌ها باید با توجه به ارزش ذاتی این فناوری و دانش صورت گیرد. یک شرکت دارویی کوچک در برخی کشورهای توسعه‌یافته، دانشی در اختیار دارد که به ساخت میلیاردها دلار دارو منتهی می‌شود و این فناوری است که بر سهام آن شرکت در بورس موثر است، این مسئله در بورس کشور ما نیز باید لحاظ شود.
به گفته ستاری، در حوزه علمی نیز کشور در سال جاری نسبت به سال گذشته در زمینه تعداد مقالات تخصصی 8 درصد رشد داشته است و در این حوزه رتبه 15 جهانی را به خود اختصاص داده است. در بسیاری از رشته‌های مهندسی نیز رتبه ایران زیر 10 است. البته در برخی رشته‌های علوم‌انسانی و هنر رتبه کشور در حدود 30 و 40 جهانی است و همین موضع باعث شده است که رتبه کشور در جهان 15 باشد، وگرنه احتمالاً رتبه جهانی ایران در حوزه تولید مقالات کمتر از 15 می‌بود.
معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری با اشاره به روندهای طولانی اداری در برخی دستگاه‌ها، افزود: ما خود را در حال مبارزه می‌بینیم، از چند سال قبل که تلاش کردیم تا یک قسمت جداگانه در اقتصاد ایجاد کنیم که قوانین آن مبتنی براقتصاد دانش‌بنیان و مقاومتی باشد تا کنون تلاش کرده‌ایم که از طریق تاثیر بر ابزارهای سیاستگذاری و هماهنگی با دیگر دستگاه‌ها، سازوکارهای معیوب در کشور را اصلاح کینم تا شرایط کسب و کار شرکت‌های دانش بنیان و فناور تسهیل شود. البته در کشوری که نزدیک به 100 سال اقتصاد آن معتاد به نفت بوده، نمی‌توان انتظار داشت که یک شبه تمام سازو کارهای اجرایی و اداری آن اصلاح شود و این اقتصاد غول‌آسا در کسری از ثانیه مسیر خود را تغییر دهد.
ستاری با بیان اینکه می‌توان به تدریج و با ممارست در کار، مسیر اقتصاد را تغییر داد گفت: در این صورت می‌توان از زیست‌بوم نوآروی کشور برای تمام حوزه‌های اقتصادی یک الگو ساخت، اتفاقی که در حال حاضر نیز رخ داده و این الگو باعث شده است که دیگر بخش‌ها نیز به فکر تغییر رویکرد باشند. اگر بحث‌های رخ‌داده در سال 94 را مرور کنیم، می‌بینیم که چه مخالفت‌های نسبت به فعالیت تاکسی‌های آنلاین ابراز می‌شد. همین مخالفت در برخی دیگر حوزه‌ها هست و در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری سعی داریم تا یک به یک این موانع و مخالفت‌ها را برطف کنیم و جاده را برای عبور استارتاپ‌ها صاف کنیم.
به گفته معاون علمی و فناوری رییس جمهوری، بیش از 140 خدمت نیز به شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور ارائه می‌شود. یکی از این خدمات، تسهیلات نظام وظیفه است که با عنایت مقام معظم رهبری، شخص فناور، سربازی را در شرکت دانش‌بنیان می‌گذارند. این یک اتفاق بی‌نظیر در تاریخ کشور است که یک شخص سربازی را در شرکت خودش طی کند. مسئولین باید ببینند که زمانی که رهبر یک مملکت چنین تسهیلات و کمکی را به شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور عرضه می‌کند، آنها نباید در صدور چند مجوز و اجازه‌نامه ساده سختگیری کنند.

حباب بورس بترکد خطرناک است!

یحیی آل اسحاق وزیر اسبق بازرگانی با موضوع «افزایش نرخ سود سپرده برای کنترل تورم» با بیان اینکه بین حجم نقدینگی و تورم رابطه مستقیم است مشروط به اینکه مقدار تولید ناخالص داخلی همراه با نقدینگی رشد نکند، به طرح این موضوع پرداخت که برای کنترل تورم یک راه حل این است که از دسترس عمومی خارج شود و به جای فریز شدن به سمت تولید هدایت شود.
وی افزود: یکی از راهکارها برای نقدینگی این است که سود سپرده را بالا ببریم تا در نظام بانکی پول‌ها گذاشته شود. اما جای سوال است که آیا درصدهایی که برای افزایش سود سپرده بانکی مطرح می‌شود می‌تواند معضلات را حل کند.

*نقض غرضی در بانک‌ها

آل اسحاق با گلایه‌ای از بانک‌ها گفت: بانک‌ها سپرده‌ها را جذب می‌کنند در مقابل تسهیلاتی که می‌دهند هزینه‌های خودشان را به روی آن می‌کشند. اگر سپرده زیاد شود و نرخ تسهیلات بالا برود یک نقض غرض است مگر اینکه بین این‌ها یک تعادل ایجاد شود.
وی سپس با اشاره به اینکه حجم نقدینگی کشور با این روند به سه هزار میلیارد تومان می‌رسد گفت: تورم هم داریم، بانک مرکزی هم گرفتاری‌هایی دارد. این نقدینگی به سمت ارز، مسکن و… می‌رود بانک مرکزی می‌خواهد سیاستگذاری کند این تغییر نرخ سود سپرده ممکن است یک قرص مسکن کوچک باشد.

*افزایش نرخ سود بانکی فایده‌ای ندارد

این فعال اقتصادی گفت: بخش تولید و تعادل اقتصادی که مسائل متعددی دارد باید مسائلش حل شود. این افزایش نرخ سود سپرده نقش جدی ندارد، چون بازارهای دیگر خیلی جذاب هستند البته آن‌ها هم خطرناکند، اگر حباب بازار بترکد خطرناک می‌شود.
وی در بخش دیگری تنها خطر افزایش نرخ سود سپرده‌های بانکی را افزایش نرخ تسهیلات عنوان کرد.
وزیر اسبق بازرگانی همچنین با بیان اینکه در نگاه اولیه بورس خیلی خوب است عنوان کرد: نقدینگی به بورس برود و در بخش تولید هزینه شود. [اشاره به اینکه زمانی هدایت نقدینگی به بورس خوب است که پول‌ها در بخش تولید هزینه شود. ]

*بورس ابزاری برای خلق پول

در بخش دیگری آل اسحاق تأکید کرد: پول‌هایی که در بورس حاصل می‌شود به ابزاری برای خلق پول جدید مبدل شده است. در اینجا یک حجم نقدینگی در بورس سامان پیدا می‌کند و این یک خطر است.
آل اسحاق این شیوه از خلق پول در بورس را به مشکلاتی که در نظام بانکی و موسسات پولی و اعتباری ایجاد شد، تشبیه کرد. [اشاره به موسسات مالی و اعتباری که خلق پول کردند و مطالبات طلبکاران را پرداخت نکردند و خسارت آن بر کشور تحمیل شد]

*حباب بورس و خطرات ناشی از آن

در بخش دیگری آل اسحاق گفت: اگر دولت سهام شرکت‌ها را عرضه نکند و بورس هم نقدینگی را به سمت تولید نفرستد، یک حجم از نقدینگی در بورس خواهد چرخید. این حباب بورس اگر بترکد با جمعیت میلیونی سهامداران که به بورس آمده‌اند خطرناک است.
وزیر اسبق بازرگانی در پایان گفت: نمی‌تواند اقتصاد را با دیدگاه انتزاعی دید، نمی‌شود اقتصاد را از یک زاویه دید!