موانع تجاری‌سازی دانش و فناوری در ایران

موانع تجاری‌سازی دانش و فناوری در ایران

اهمیت تجاری‌سازی نتایج تحقیقات

در دهه‌های اخیر شاهد رشد چشم‌گیر و سرعت‌بالای تولید دانش و ارتقای جایگاه کشورمان در رتبه‌بندی تولید دانش هستیم. امروزه توان علمی و فنی، بارزترین شاخص توسعه‌‌یافتگی یک کشور به شمار می‌رود. اما، افزایش ظرفیت و کارایی علمی و فنی و استفاده بهینه از آن مستلزم شناخت دقیق مؤلفه‌های آن است.

این مؤلفه‌ها، مجموعه‌ای از منابع نیروی انسانی، منابع مالی و سرمایه‌ای، تجهیزات و فضای کالبدی است که تحت یک مدیریت منسجم و سازمان‌یافته در محدوده علوم و فناوری بکار می‌رود و یکی از مؤلفه‌هایی که می‌تواند معیار مناسبی برای نشان دادن اهمیت و اولویت یک موضوع یا قلمرو از دانش باشد، حجم منابع مالی و میزان سرمایه‌گذاری در بستر تحقیق و توسعه است.

این در حالی است که بعضاً ردیف بودجه تحقیقات در بودجه سنواتی برخی دستگاه‌های دولتی هرساله سهم کمتری را به خود اختصاص می‌دهد. از طرفی سایر هزینه‌های اداری و عمومی شامل نگهداری ساختمان، تجهیزات، پذیرایی، خدمات قراردادی، بیمه و بهداشت، سوخت و حامل‌های انرژی، مخابرات و ارتباطات و … به دلیل افزایش نرخ تورم سالیانه، دارای درجه اهمیت و اولویت بیشتری نسبت به بودجه تحقیقات نزد ایشان است.

تجاری‌سازی نتایج تحقیقات، یکی از گام‌های مهم نظام نوآوری است که پایداری و استمرار امر تحقیق را تضمین می‌کند و متناسب با آن ارزش‌های اقتصادی قابل‌توجه برای سازمان‌ها خلق می‌کند و رشد اقتصادی دانش‌محور جامعه را نیز تسریع می‌نماید.

لذا تجاری‌سازی تحقیقات فرایندی است که هنگام ورود به بازار می‌تواند ایجاد درآمد کند و در مرحله شکل‌گیری ازنظر درآمدزایی هیچ‌گونه ارزشی ندارد. فناوری اگر در قفسه بماند (وارد بازار نشود) هیچ درآمدی ایجاد نمی‌کند.

موانع کارآفرینی دانشگاهی و تجاری‌سازی دانش

با ابداع مدل دانشگاه کارآفرین در موسسه فناوری ماساچوست و تسری آن به دانشگاه استنفورد در اوایل و اواسط قرن بیستم و همچنین با ضرورت یافتن تجاری‌سازی دانش تولیدشده در دانشگاه‌ها، تحقیقات متعددی در زمینه عوامل و موانع تأثیر‌گذار در این فرایند انجام‌گرفته است.

در کشور ما نیز تحقیقاتی در زمینه تجاری‌سازی و عوامل و موانع آن صورت پذیرفته و گرایش به این موضوع در حال افزایش است. مثلاً دریکی از تحقیقات انجام‌شده در ایران، به توسعه مدلی جهت هدفمند کردن فعالیت مراکز تحقیق و توسعه و افزایش کارایی و اثربخشی این‌گونه مراکز پرداخته‌شده است که با اجرای گام‌به‌گام این الگو، سازمان تحقیق و توسعه می‌تواند اطمینان حاصل کند که هر ایده‌ای که خلق می‌شود به‌شرط آنکه بستر آماده باشد، در مسیر برنامه‌ریزی‌شده‌ای برای رسیدن به بازار قرار می‌گیرد.

اما به‌طورکلی مهم‌ترین موانع تجاری‌سازی دانش در دانشگاه‌های ایران عبارت‌اند از:

سخن نهایی

با عنایت به نتایج تحقیقات مختلف انجام‌شده در این خصوص پیشنهاد می‌شود که دانشگاه در درجه اول با منعطف ساختن سیستم مدیریت خود و ایجاد شبکه‌ها و ارتباطات گسترده بین پژوهشگران دانشگاه و فعالان صنعت و نیز سرمایه‌گذاران و کارآفرینان، در جهت از میان برداشتن موانع تجاری‌سازی دانش گام بردارد.

توسعه این‌گونه ارتباطات ممکن است منجر به کاهش فاصله فرهنگی بین طرف‌های گوناگون و افزایش آگاهی و شناخت آن‌ها نسبت به نیازها و قابلیت‌های یکدیگر شود. هم‌چنین دولت می‌بایست با اتخاذ تدابیر هوشمندانه، دانشگاه‌ها را به سمت مدل دانشگاه کارآفرین و تجاری‌سازی دانش سوق دهد.

در این خصوص سعی می‌شود در شماره‌های بعدی نشریه موارد به‌صورت تفصیلی‌ تشریح شود.

دکتر شهنام زندیه

نویسنده : دکتر شهنام زندیه