بایگانی ماه : مهر, 1396

توسعه کارآفرینی جوانان؛ رمز تحقق اقتصاد مقاومتی

 

 

جوانان نخبه و دانشمند کشورمان؛ بزرگ‌ترین ذخیره و سرمایه آینده ما هستند. باید این ظرفیت‌ها را مدیریت کرد و به‌خوبی به کار گرفت. آینده امیدوارانه کشور وابسته به استفاده عقلانی از همین ظرفیت‌هاست.”

اقتصاد یک جامعه؛ پیش‌زمینه، محرک و زیر‌بنای بسیاری از پدیده‌هاست. اقتصاد و عوامل اقتصادی، کیفیت زندگی مردم یک جامعه را تعیین می‌کنند. شاد بودن مردم به‌نوعی می‌تواند به اقتصاد یک کشور و معیشت مردمش وابسته باشد. هم‌چنین، سطح توسعه‌یافتگی یک کشور درگرو پیشرفت اقتصادی آن است. یا کودکان کار، دختران بی‌سرپرست و بد سرپرست همگی به‌نوعی با چالش اقتصادی مواجه هستند. لذا بسیاری از موضوعات و معضلات اجتماعی ناشی از مسائل اقتصادی یک جامعه است. در جامعه ما نیز این روزها اقتصاد و معیشت مردم، اولویت اصلی کشور ماست. علاوه بر موارد فوق‌الذکر، بهبود وضعیت اقتصادی، قطعاً عزت کشور و امنیت ملی ایران اسلامی را نیز دوچندان خواهد کرد.

اما سیاست کلی و کلان کشور برای سال 96 توسط مقام معظم رهبری مشابه سال گذشته “اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال” تعیین شد. اقتصاد مقاومتی یک مدل اقتصادی است که در آن اقتصاد یک کشور باید درون‌زا اما برون‌گرا باشد. هم‌چنین، مقام معظم رهبری در پیام و سخنرانی نوروزی خود بر کلیدواژه‌هایی مثل اشتغال جوانان و تولید داخلی تأکید زیادی نمودند. در اهمیت اشتغال باید گفت که دستیابی به اشتغال تمام‌وقت، سودآور و کار شایسته از اهداف هزاره توسعه سازمان ملل متحد می‌باشد.

حقیقتاً امروز بیکاری جوانان در کشور یک آسیب جدی اجتماعی است. بیکاری یک افیون خانمان‌سوز است. البته بیکاری جوانان یک‌روند کلان در دنیاست. پیش‌بینی‌شده است که تا سال 2050 ممکن است بیکاری جوانان در دنیا دو برابر شود که 90 درصد آن در کشورهای درحال‌توسعه خواهد بود. بیکاری موجب از بین رفتن ظرفیت اقتصادی، از بین رفتن ثبات اجتماعی، از بین رفتن ثبات اقتصادی، کاهش سلامت روانی، افزایش اقدامات مجرمانه و افزایش اقدام به خودکشی می‌شود.

“بیکاری یک افیون خانمان‌سوز است.”

از علل افزایش بیکاری جوانان می‌توان به ویژگی‌های نسلی اشاره کرد. هر نسلی دارای یکسری ویژگی‌های خاص خود است. مثلاً نسل جوان و امروزی به‌شدت تکنولوژی محور هستند. ساعات زیادی را در فضای مجازی سپری می‌کنند. این‌یک پدیده روان‌شناسی است که افراد و صاحبان مشاغل و کار معمولاً به افراد هم‌نسل خود بیشتر اعتنا و اعتماد می‌کنند تا به جوانان. عامل بعدی تغییرات جمعیت شناختی است که آمار و ارقام در سراسر دنیا حاکی از پیر شدن جمعیت دارد. این روند در برخی از مناطق دنیا مثل آمریکا و اروپا دهه‌هاست که در حال وقوع است و در برخی دیگر از کشورهای کمتر توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته در دهه‌های آینده اتفاق خواهد افتاد. پیر شدن جمعیت یک کشور، تعهد سیستم‌های تأمین اجتماعی و نظام بازنشستگی آن را افزایش می‌دهد و باعث افزایش هزینه‌ها و فشار بر نظام‌های تأمین اجتماعی و دولت‌ها می‌شود. در کشور خودمان پیش‌بینی‌شده است که در سال‌های آینده ممکن است یک‌چهارم بودجه کشور صرف امور سالمندان و بازنشستگان شود. در چنین شرایطی یک‌راه فرار و کاهش فشار از سیستم‌های تأمین اجتماعی، افزایش سن بازنشستگی و دوره خدمت است. این امر خود سبب حفظ کارمندان فعلی و افزایش بیکاری جوانان می‌شود. و عامل سوم دور بودن نظام‌های آموزشی از نیاز صنعت و بازار و هم‌چنین دور بودن این آموزش‌ها از مهارت‌های هزاره سوم مثل نوآوری، کارآفرینی، کارتیمی و شبکه‌سازی است. لذا به نظر می‌رسد باید بستری برای همت جوانانه جمعیت فعال کشورمان ایجاد کنیم.

“باید بستری برای همت جوانانه جمعیت فعال کشورمان ایجاد کنیم.”

این در حالی‌ است که استعداد و ظرفیت‌های بسیاری در کشور وجود دارد. نیروی انسانی توانمند و متخصص، بزرگ‌ترین منابع اصلی انرژی دنیا، منابع نفت و گاز، معادن غنی، موقعیت جغرافیایی ممتاز، حس امید به آینده، استعدادهای درخشان و حتی آمار پنج‌میلیونی دانشجویان و حدود ده میلیون دانش‌آموخته یعنی فرصت. آمار 33 میلیونی جمعیت فعال و جوان کشور به معنای یک فرصت طلایی برای رشد و پیشرفت اقتصادی است. لذا باید براین ظرفیت‌ها و توانایی‌های کشور به‌خوبی تأکید و تکیه کرد. جوانان نخبه و دانشمند کشورمان؛ بزرگ‌ترین ذخیره و سرمایه آینده ما هستند. باید این ظرفیت‌ها را مدیریت کرد و به‌خوبی به کار گرفت. آینده امیدوارانه کشور وابسته به استفاده عقلانی از همین ظرفیت‌هاست.

کارآفرینی، راهبردی مناسب برای تحقق اقتصاد مقاومتی است و کارآفرینی به‌خصوص برای جوانان و به معنای واقعی آن؛ موتور محرکه تحقق اقتصاد مقاومتی در کشور خواهد بود. اساساً کسب‌وکار و كارآفريني در تمامی جوامع، يك ارزش محسوب مي‌شوند و کارکردهاي اقتصادی و فرا اقتصادي فردی و اجتماعی فراوانی دارند. متأسفانه هنوز گفتمان صحیح کارآفرینی چه در ادبیات دانشگاهی و چه در سطح سیاست‌های توسعه و سطوح اجرایی کشور به‌خوبی تبیین نشده است. عدم شناخت صحیح پدیده کارآفرینی بعضاً موجب آن می‌شود که بودجه کارآفرینی کشور صرف ایجاد مشاغل خانگی بعضاً غیر بهره‌ور در حوزه‌های اشباع‌شده بازار شود. قطعاً توسعه بنگاه‌های اقتصادی غیر بهره‌ور و غیرتخصصی کوچک، به معنای توسعه کارآفرینی نیست.

“کارآفرینی، راهبردی مناسب برای تحقق اقتصاد مقاومتی است.”

حال بحث اینجاست که برای توسعه کارآفرینی که قلب تپنده یک اقتصاد پویاست چه باید کرد؟ به نظر می‌رسد در ابتدای مسیر توسعه کارآفرینی در کشور هستیم. اما برای توسعه کارآفرینی جوانان و تحقق اقتصاد مقاومتی در عمل چه باید کرد؟ برای توسعه کارآفرینی، نیازمند ایجاد و توسعه یک اکوسیستم توانمند کارآفرینی در کشور هستیم. یک اکوسیستم کارآفرینی شامل ابعاد و مؤلفه‌های مختلفی است. لذا؛ کارآفرینان به‌تنهایی قادر به تغییر رفتار بازار و نوآوری نیستند. درواقع، اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﺎﻧﻪ؛ یک جامعه تعاملی شامل انواع بازیگران و فعالان وابسته به یکدیگر می‌باشد. این بازیگران و فعالان دارای حیات مشترک بوده و به‌صورت جمعی برای ارتقای یکدیگر تلاش و فعالیت می‌کنند. یک اکوسیستم‌ کارآفرینی شامل ابعادی چون ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﺎن، نهادﻫﺎ (رسمی و غیررسمی)، بازارها، ابعاد مالی، اجتماعی و غیره و عوامل زیرمجموعه آن مثل: دولت و مقررات، وجود حقوق مالکیت معنوی، تحقیق و توسعه، زیرساخت‌های تکنولوژی، حمل‌ونقل، انرژی، روش آسان و منطقی تأمین مالی، توسعه فرهنگ کارآفرینانه در جامعه به‌خصوص میان جوانان، توسعه آموزش‌های کارآفرینی و کسب‌وکار و سایر مؤلفه‌ها است. هم‌چنین به اعتقاد برخی محققان برای توسعه کارآفرینی باید بر سه مؤلفه اساسی انگیزش، مهارت و فرصت به‌خوبی تمرکز کرد که در نظر گرفتن این سه مؤلفه در جامعه جوانان و جمعیت فعال کشور، حیاتی به نظر می‌رسد.

“برای توسعه کارآفرینی، نیازمند ایجاد و توسعه یک اکوسیستم توانمند کارآفرینی در کشور هستیم.”

از دیگر مواردی که باید در تحقق اقتصاد مقاومتی به آن توجه داشت توسعه صادرات غیرنفتی است. کشورمان علاوه بر نفت و گاز، ظرفیت‌های بسیاری برای صادرات دارد. یا فرآورده سازی حداکثری به‌منظور افزایش ارزش‌افزوده و ایجاد شغل بیشتر در کشور، به‌جای خام فروشی از موارد بسیار حیاتی در تحقق اقتصاد مقاومتی است. نرخ واردات و اقلام آن نیز باید منطقی شود. اقلامی را باید به واردات آن‌ها پرداخت که در حال حاضر دانش فنی آن در کشور موجود نیست و یا تولید آن بهره‌ور و به‌صرفه برای کشور نیست. واردات اقلامی که دانش فنی و همت تولید داخلی آن وجود دارد، چندان به‌صرفه نیست. در کنار این سیاست باید به ارتقای کیفیت محصولات برای کسب قدرت صادرات و رقابت با محصولات مشابه خارجی توجه داشت. شاید امروزه یکی از علل اصلی واردات در کشور، کیفیت کم محصولات داخلی باشد.

نویسنده: دکتر مهدی گلسفید علوی / سردبیر

 

گفتگویی با دکتر موسی جاودان

رئیس دانشگاه علمی کاربردی واحد استانی هرمزگان

• عضو هیئت‌علمی دانشگاه هرمزگان
• دکتری روانشناسی دارم
• مدیر اسبق اتاق فکر استان هرمزگان
• مدیر اسبق گروه مشاوره و روانشناسی دانشگاه هرمزگان
• عضو شورای پیشگیری از وقوع جرم دادگستری و . . .

 

 

آیا دانشگاه علمی کاربردی در مسیری که باید قرار دارد؟

هر نهادی, هر سازمانی، هر وزارتخانه‌ای، یک رسالت و مأموریت دارد : مثلاً  وزارت دفاع : کارش چی هست ؛ خوب مسلماً ، دفاع از این آب‌وخاک. اگر این وزارت خانه نتواند کارش را به‌درستی انجام بدهد چه اتفاقی می‌افتد ؟ طبیعتاً آسیب می‌بیند، طبیعت ما ، مردم ما ، آب‌وخاک ما، جامعه ما. دانشگاه هم در قبال رسالت و مأموریتی که داره یکی از رسالت‌های اصلی دانشگاه ، پاسخگویی به نیازهای جامعه، متناسب با شرایط تاریخی، فرهنگی، اجتماعی،  اقتصادی و . . . است.  در کشور ما چندین زیر نظام دانشگاهی وجود دارد که متأسفانه خیلی هم از رسالت خودشان هم فاصله گرفتن و این هم یکی از آسیب‌هاست که کسی فکری به حالشان نکرده . بنده عرض کردم که خوشحالم گروهی مثل، نشریه دانشگاه کارآفرین متوجه این شکاف شده، اگر خیلی از مسئولین درگذشته متوجه این امر می‌شدند، آینده‌نگری می‌شد و  به نظر بنده حدود یک‌میلیون شغل در کشور ایجاد می‌شد. با توجه به صحبت ریاست محترم ‌جمهور نزدیک هفتصد و سی هزار بیکار تحصیل‌کرده‌ دانشگاهی، ایشان فرمودند در حال حاضر هفتصد هزار شغل ایجاد کردیم، اما یک‌میلیون و دویست هزار بیکار داشتیم که متأسفانه نیم میلیون نفر باقی ماند و به‌صورت تقریبی سالانه حدود سیصد هزار نفر به این رقم اضافه می‌شود. این معضل نشان می‌دهد که دانشگاه نتوانسته خودش رو با شرایط تاریخی، اجتماعی و فرهنگی موجود وفق دهد. یکی از مهم‌ترین رسالت‌های دانشگاه علمی کاربردی ، که از اسمش هم پیداست، علم و کار است. البته این دانشگاه نیز مقداری از رسالت خویش فاصله گرفت اما بنده احساس می‌کنم با توجه به سیاست‌های جدید مدیران ارشد این دانشگاه، تصمیم قاطع برای از بین بردن این شکاف وجود دارد زیرا این اتفاق‌نظر وجود دارد که اخذ یک دانشنامه به‌تنهایی مشکلی از جامعه و فارغ‌التحصیل کم نمی‌کند. معمولاً کمتر پیش می‌آید که معلولی چون بیکاری و آسیب‌های اجتماعی، حاصل فقط حاصل از یک علت باشد یکی از علل مدرک‌گرایی این است که ما همیشه چشم‌انتظار آن هستیم که یک میزی، صندلی‌ای یا یک مکانی برای ما فراهم باشد که بعدازاینکه ما  مدرک اخذ کردیم آنجا مشغول به کار شویم.

به نظر شما پژوهش‌های دانشگاهی کمکی به معضل بیکاری خواهد کرد؟

خیر متأسفانه این پژوهش‌ها اثربخش لازم را ندارد، به‌طور مثال بنده ادعا می‌کنم هفتاد کتاب و هزار مقاله نوشتم اما این‌ها هیچ اثری در بهبود وضعیت اشتغال و کارآفرینی، بهبود مهارت زندگی، مهارت پدرانه ، مادرانه، در اجتماع نداشته باشد . شاید یک شخصی جمله‌ای بگوید ، یک نقاشی بکشد، شاید شخصی اثر کوچکی در حد دو صفحه حلق کند  و آن روی یک یا چند نفر اثرگذار  باشد، تمام این موارد شاید اثر بیشتری از پژوهشی‌ها امروزی دانشگاه‌ها باشد.یکی از علل افزایش بزهکاری در جوامع  عدم اشتغال می‌باشد. بنده بر این باورم ‌که دانشگاه رسالت‌های مختلفی دارد، یعنی اگر بنده به‌جای سیاست‌گذاران بزرگ کشور بودم، تکلیف می‌کردم که هر دانشگاه در حوزه خاصی کار کند، به‌طور مثال دانشگاهی در حوزه صنعت و یا دانشگاه دیگری در حوزه کشاورزی و . . . موظف به کار می‌باشد. در حال حاضر اگر شما در یک آگهی اعلام کنید که پنج کارگر ساده نیازمندیم ، کمتر پیدا می‌کنید تا اینکه شما بگویید به تعدادی کارمند بخش اداری با تحصیلات لیسانس نیازمندیم!  امروزه به افرادی نیاز داریم که دارای ایده‌های ناب باشند و  اگر ندارند، حداقل تواضع داشته باشند. سطح تحصیلات چیزی است که انتظارات و توقعات نیروی کار را بالا می‌برد.

 

در حال حاضر دانشگاه‌های هرمزگان از لحاظ کارآفرینی در چه وضعیتی قرار دارند ؟

در استان هرمزگان بیست‌وپنج مرکز علمی کاربردی داریم که متأسفانه حدود هشت مرکز تقریباً لبه‌ پرتگاه هستند. یعنی نهایتاً یک سال یا شش ماه دیگر کارشان به تعطیلی خواهدکشید . به دو دلیل : یکی اینکه دانشجو ندارند، یعنی این دانشجو با امید اشتغال بعد از تحصیل به دانشگاه می‌آید و به علت نداشتن مهارت‌های لازم و … جذب کار نمی‌شوند . دوم اینکه اکثراً افراد دانشگاه علمی کاربردی از اهالی  یک شهر هستند و عدم توفیقشان روی تصمیم به ادامه تحصیل آن‌ها اثر می‌گذارد. یکی از علل عدم توفیق این واحدها عدم تطابق رشته‌ها با نیاز استان است.به‌طور مثال در این استان  دانشگاه علمی کاربردی‌ای نداریم که در حوزه‌ بسته‌بندی کار کند و پاسخگوی نیازهای جامعه باشد . دانشگاه علمی کاربردی یک ویژگی خاص نسبت به سایر دانشگاه‌ها دارد و آن خلق رشته‌های تحصیلی خاص بر اساس نیاز جامعه است، مثلاً فرآوری بسته‌بندی غذایی. این رشته را دو سال می‌تواند به جامعه ارائه بدهد. وقتی به سطح اشباع دانش‌آموختگان رسید آن رشته را جمع‌آوری و به دنبال یک‌رشته‌ای باشد که نیاز جامعه به آن رشته هست. این انعطاف‌پذیری از ویژگی‌های خوب دانشگاه علمی کاربردی است . به‌طور مثال در حال حاضر به‌جای رشته روابط عمومی این دانشگاه باید رشته  پرورش ماهی در قفس را گسترش دهد، موضوعی که دنیا بر روی آن تحقیقات فراوانی انجام‌شده .

در حال حاضر در شرق استان قصد آمایش سرزمین راداریم. مثلاً محلی راداریم در استان هرمزگان به نام حاجی‌آباد  که یک مرکز علمی کاربردی دارد ، حدوداً 250 هکتار مساحت آن بوده و امکانات بسیار خوبی نیز دارد، اما متأسفانه فقط بیست‌وهفت دانشجوی در شرف فارغ‌التحصیلی دارد. مرکزی به این بزرگی با این امکانات در حال انقراض است، که توجه داشته باشید حاجی‌آباد مرکز تولید نخل پیارم است. که خرمای پیارم در جهان فقط در حاجی‌آباد تولید می‌شود و در کشور قیمتی در حدود بیست هزار تومان دارد(در کشور عربستان هر بسته حاوی چند عدد خرمای پیارم 2 دلار قیمت دارد)، اگر این مرکز به سمت بسته‌بندی مناسب و برندینگ و زنجیره تأمین بهینه می‌رفت علاوه بر بقای خود، به رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک می‌کرد.

 

کدام‌یک از واحدها وضعیت مطلوبی دارد ؟

 خیلی جواب سختی هست ، ولی می‌شد گفت اگر واحد آلومینیوم تعطیل نمی‌شد این واحد  یکی از واحدهای تخصصی ما بود. این واحد کارگر را به همین منظور تربیت می‌کرد که متأسفانه در شرف تعطیلی هست، اما نسبت به همه‌ واحدها تقریباً می‌توان گفت واحد پارسیان ، آن‌هم به خاطر هوش بالای رئیس مرکز، از وضعیت مناسبی برخوردار است. که این واحد هم‌جوار با واحد عسلویه بوده و از کسانی که در آن محل مشغول به تحصیل هستند و متناسب نیازی که وجود دارد، دانش‌آموخته تربیت می‌کند مرکز میناب هم تلاش بسیار خوبی در راستای که فرآوری خرما را داشته. ضمناً مرکز علمی کاربردی میناب  قصد تأسیس چند فاز سردخانه مجهز جهت انبارش محصولات کشاورزی منطقه و عرضه متناوب به بازار مصرف را دارد (دهکده‌ی کارآفرینی) اما به دلیل مشکلات ناشی از بروکراسی اخذ تسهیلات، سازه این دهکده به علت رطوبت رو به تخریب است. در پایان این قول را به شما می‌دهم که در صورت همکاری سایر عوامل، سال آینده در فصل زمستان اخبار خوبی از مراکز آموزشی این استان را از طریق همین نشریه به سمع و نظر شما عزیزان برسانم.

همه چیز درباره شرکت های دانش بنیان

 

اگر شما هم از آن دسته نخبگانی هستید که دنبال جایی برای شکوفایی علمی و تکنولوژیک خود هستید، احتمالا “شرکت‌های دانش بنیان” گزینه مناسبی برای شما خواهد بود، چراکه ایده‌ها و دانشی که در این شرکت‌ها به محصولات و خدمات دانش بنیان تبدیل می‌شوند لازم است از سطح و گام ابتکاری و پژوهشی مناسبی برخوردار باشند.

 

مقدمه

در دنیاي پر از تحـول امـروز، زیربنـاي اقتصـادهاي صـنعتی، از محوریت منابع به سمت محوریت سرمایه‌هاي فکري جابه جـا شده و به همین دلیـل عامـل دانـش بـه صـورت روز افـزون پراهمیت‌تر مـی‌شـود . در چنـین شـرایطی شـکل جدیـدي از سـازمان‌هـا مـورد نیـاز اسـت: سـازمان‌هـایی کـه بـه عنـوان ســامانه­هــاي مبتنــی بــر دانــش شــناخته شــده و اصــطلاحاً شرکت‌هاي دانش بنیان نامیده می‌شوند و عاملی حیـاتی بـراي توسعه اقتصادي در یک کشور هستند. در واقع این شرکت‌هـا موتور رشد و توسعه محسوب می‌شوند. پس شـکوفایی و رونق شرکت‌هاي دانش بنیان باعـث نیـل کشـورها بـه سـمت اقتصاد پایدار، دانش محور و پیشرو خواهد شد. کشور ما نیز جهت دستیابی به یک رشد و توسعه پایـدار و فراگیر و رقابت در عرصه جهانی نیازمند یک تحول اقتصادي از اقتصاد منبع محور بـه سـمت اقتصـاد دانـش محـور است. در این میان شرکت‌هاي دانـش بنیـان موتـور توسـعه و ایجاد چنین تحولی محسوب می‌شوند. از این رو در کشور ما اخیراً شرکت هاي دانش بنیان کانون توجه مسئولین کشور قرار گرفتـه‌انـد. بسـته‌هـاي مختلـف حمـایتی، تسـهیلات مـالی، معافیت‌هاي مختلف، ابلاغ سیاسـت‌هـا و تصـویب قـوانین و آیین‌نامه‌هاي تسهیل کننده همگی نتایج چنین رویکردي در بین سیاستگذاران و دولتمردان کشور است.

 

اقتصاد دانش بنیان

شرکت‌های دانش بنیان و محصولات آنها به طور قطع مهره اصلی تحقق اقتصاد مقاومتی به شمار می‌آیند. در بندهای مختلف سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و نیز سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه ابلاغی مقام معظم رهبری، بر شکل‌گیری اقتصاد دانش بنیان به عنوان راهبردی در جهت حرکت صحیح اقتصاد کشور، تاکید شده است. در بند ۲ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، بر پیشتازی اقتصاد دانش بنیان به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات دانش‌بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش‌بنیان در منطقه تاکید شده است. درهمین حال سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه ابلاغی مقام معظم رهبری نیز برپایه‌ محورهای سه‌گانه‌ “اقتصاد مقاومتی”، “پیشتازی در عرصه‌ علم و فناوری” و “تعالی و مقاوم‌سازی فرهنگی” تنظیم شده که در یکی از بندهای آن دانش‌بنیان کردن شیوه تولید و محصولات صنعتی و خدمات وابسته به آن در جهت تقویت حضور در بازارهای منطقه و جهان مورد تاکید قرار گرفته است.

 

واژه ها و عبارات

واژه “شرکت‌هاي دانش بنیان” یـا واژه‌هـاي مشـابه، عبـارت نسبتاً جدیدي در ادبیات مدیریتی و اقتصادي جهان محسوب می‌شود. عباراتی نظیر “سازمان‌ها یا کسب وکارهـاي دانـش محـور”، “شرکت‌هاي کوچک دانش مبنا”، “شرکت هاي فناوري محور”و “شرکت هاي کوچک نوآور”  . حتـی در برخـی از مقـالات، عبارت‌هایی نظیر «شرکت‌هاي مبتنی بر فناوري‌هاي پیشرفته”یا “شرکت‌هاي مبتنی بر فناوري‌هاي نـوین” نیـز بـه صـورت مصداقی از شرکت‌هاي دانش بنیان در نظر گرفته شـده اسـت. با در نظر گرفتن تمامی ایـن مـوارد، مـی تـوان گفـت اولـین پژوهش در خصوص این نوع شرکت‌ها توسط لایتـل در سال 1979 انجـام شـده اسـت. او بـا بـه کـار بـردن عبـارت شرکت‌هاي فناوري محور، این شرکت ها را موسساتی معرفـی نمود که متکی بر نوآوري و اختراعات علمی بوده و با هـدف تجاري‌‌سازي این اختراعات و نوآوري‌ها تاسـیس مـی‌شـوند. از دیدگاه مدیریت دانش، کسب و کارهاي دانش بنیان به تبیین و مدلسازي تولیـد دانـش (تحقیـق و توسـعه دانـش جدیـد) پرداخته و باعث غنی‌سازي دانش (آموزش، پرورش و توسعه انسانی) و نیز انتقال دانش و نوآوري می گردند. بنابراین مـی‌تـوان گفـت نقطـه اشـتراك ایـن تعاریف آن است که در شرکت‌هاي دانش بنیان نسبت بالایی از دارایی‌هاي نامشهود وجود داشته و این شرکت ها به نـوآوري به عنوان اصلی ترین منبع رقابتی متکی هستند.

 

فعالیت‌هاي دانش بنیان

شرکت‌های دانش بنیان فراتـر از اینکـه چـه محصـولی تولیـد می‌کنند، در سطوح مختلـف فعالیـت‌هـاي خـود دانـش بنیـان هســتند. نــوآوري (بــه عنــوان محوریــت فعالیــت هــاي دانش بنیان) پدیده‌اي فراگیر است و در تمام بخش‌هاي صنعت، صرف نظر از نوع و سطح فناوري، می‌تواند ظهور کند. عموماً تمامی شرکت‌ها بـا هـر سـطح از فنـاوري، بـا مسـاله انتخاب تعدادي راه‌حل‌هاي مشخص بـراي ترکیـب منـابع و فعالیت‌هاي خود جهت تولید یک محصول یا عرضه خـدمات مواجه هسـتند .امـا در ایـن میـان راه‌حـل یـا راه‌حـل‌هـاي محدودي وجود دارند که باعث ایجاد بیشترین ارزش افـزوده نسبت به سایر رقبـا مـی‌شـوند و بـه وسـیله دانـش شناسـایی می‌گردند. نقش کلیديِ دانش مربوطه، دانسـتن آن اسـت کـه چگونه منابعی نظیر مواد اولیه، نیروي انسانی، انرژي و سـایر منابع که در دسترس بقیه شرکت ها نیـز هسـت را بـه شـکلی ترکیب نماییم که نسبت به سایر رقبا ارزش بیشـتري را بـراي مشتري ایجاد کنیم. لذا با شناسایی این دانش و مدیریت آن در لایه‌هاي مختلف سازمان، فعالیت‌هاي یک مجموعه، مبتنی بـر دانش و یا بـه اصـطلاح دانـش بنیـان خواهـد شـد. در واقـع شـرکت‌هـاي دانـش بنیـان، دانـش را در جنبـه‌هـاي مختلـف فعالیت‌هاي خود به کار مـی‌بندنـد و محصـولات خـود را بـه کمک نوآوري‌هاي ناشی از فعالیت‌هاي دانش بنیان نسـبت بـه سایر رقبا متمایز می‌کنند. بـا چنـین دیـدگاهی، یـک شـرکت دانش بنیان به معنی تولید محصولات با فناوري بالا نیست بلکه به معنی تولید محصولات ارزشمند و نوآورانه با هر سـطح از فناوري، به کمک فعالیت‌هاي دانش بنیان است.

 

محصولات دانش بنیان

محصولات دانش بنیان اکنون نقش اساسی در توسعه اقتصادي کشورها داشته به طوريکـه سـهم آنهـا در تولیـدات صـنعتی جهان در حال افزایش است. ویژگی اصلی این محصولات که به عنوان موج جدید توسعه صنعتی از آنها یاد مـی‌شـود، بـالا بودن سهم تحقیق و توسعه یا دانش نیروي انسـانی در تولیـد این محصولات و خدمات است.

 

در ایران

در ایران بر اساس ماده یک قانون حمایت از شرکت‌هاي دانش بنیان مصوب 1389؛ شرکت‌هاي دانش بنیان به این شکل تعریف شده است : “شرکت ها و موسسات دانش بنیان، شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادي (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوري) و تجاري‌سازي نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوري‌هاي برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم افزارهاي مربوطه تشکیل می شود”. همانگونه که اشاره شد، آیین‌نامه تشخیص صلاحیت شرکت‌هاي دانش بنیان در ایران نیز، بر اساس رویکرد “خروجی محور” شکل گرفته و در بند 5 ماده1 آن، موسسات دانش بنیان بر مبناي تولید کالا یا خدمات دانش بنیان، تعریف شده‌اند. در این آیین‌نامه ویژگی کالاهاي دانش بنیان به این شکل تشریح گردیده است: 1- در حوزه فناوري‌هاي بالا و متوسط به بالاست. 2- داراي پیچیدگی فنی بوده و تولید و تداوم آن نیاز به تحقیق و توسعه دارد. 3- عمده ارزش افزوده آن ناشی از دانش فنی و نوآوري است.

  

حقوق مالکیت فکری

غالب دارایی‌های شرکت‌های دانش بنیان از جنس دارایی‌های فکری است لذا “مدیریت و حفاظت حقوقی از  این دارایی‌های فکری” امری اجتناب‌ناپذیر می‌باشد. شرکت‌ها با بهره‌گیری از نظام حقوقی مالکیت فکری، قادر خواهند بود تا چتر حقوقی کارآمدی برای فرایند خلق ایده تا صادرات فناوری و تجاری سازی خودشان فراهم آورند. بنابراین ندانستن مباحث حقوق مالکیت فکری برای شرکت‌های دانش بنیان یک تهدید جدی و دانستن آنها به عنوان یک فرصت بزرگ خواهد بود.

مالکیت فکری همانند خلاقیت و قوه ابتکار بشری در زندگی روزمره ما به طور ویژه‌ای نمود پیدا کرده است. هر محصول یا خدماتی که ما در زندگی روزانه استفاده می‌کنیم نتیجه زنجیره به هم پیوسته‌ای از نوآوری‌های کوچك و بزرگ از قبیل تغییر در اشکال یا بهبود عملکرد یك محصول و روشی است که امروز انجام می‌دهد. بنابراین زمانی شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند نسبت به اختراع و علامت تجاری خود اظهار مالکیت نمایند که آن را به ثبت رسانده باشند.

صرف نظر از اینکه شرکت شما چه محصولی را تولید و یا این که چه خدماتی را ارائه می‌دهد، به طور همزمان هم می‌تواند خالق دارایی‌های فکری و هم استفاده کننده از آنها باشد. برخی شرکت های دانش بنیان اطلاعات محرمانه تجاری و فنی ارزشمندی دارند که باید در قالب اسرار تجاری محافظت شوند.

 

انواع شرکت‌های دانش بنیان

هر شرکت دانش بنیان با توجه به حجم کاری، سابقه و سطح فعالیت خود می‌تواند در غالب یکی از سه دسته شرکت زیر جای گیرد:

1. شرکت‌ دانش بنیان تولیدکننده کالا/خدمات دانش بنیان
2. شرکت‌ دانش بنیان نوپا
3. شرکت‌ صنعتی دارای فعالیت دانش بنیان

 

اختتام كلام

شرکت‌هاي دانش بنیان بـه دلیـل ذات نوآورانه خود نیازمند یـک بدنـه چابـک، منعطـف و بـا حداقل دیوانسالاري و سرعت عمل بالا هسـتند. بنـابراین در تعریف شرکت‌هاي دانش بنیان بر اساس شرایط موجود کشور باید اصولاً از مزایاي بخش خصوصی در توسـعه فـن‌آفرینـی دانش بنیان استفاده نمـود. کلیـد واژه «بخـش خصوصـی» بـه عنوان یک تخصـیصِ هوشـمندانه در تعریـف شـرکت‌هـاي دانش بنیان کشور، گویاي این واقعیت اسـت. از آنجـا کـه در کشور مـا، در زنجیـره پـژوهش تـا تولیـد، “تجـاري سـازي ” مهمترین حلقه مفقوده در توسـعه فنـاوري کشـور اسـت لـذا استفاده از پتانسیل شرکت‌هاي دانش بنیان جهت پر کردن ایـن حلقــه مفقــوده بــه صــورت “کــاربردي کــردن تحقیقــات و تجاري‌سازي نـوآوري‌هـا” مـی‌توانـد گـام مهمـی در توسـعه فناوري در ایران باشد.

 

منابع

فخاری حسین، 1393، “بازخوانی تعریف شرکت هاي دانش بنیان بر اساس شرایط اقتصادي کشور”، فصلنامه علمی-پژوهشی سیاست علم و فناوري، سال ششم، شماره 4.

حمیدي زاده، محمدرضا ،1387 “،رویکرد دستیابی به کسب و کار دانش محور”، فصلنامه پـژوهش هـاي مـدیریت، 11 ،(صـص 163-190 ).

اکبرزاده نجمه، شفیع زاده احسان، 1391” ،بررسی نقش دولت در بهبود روند ایجـاد و توسـعه کسـب و کارهـاي دانـش بنیـان “، فصلنامه رشد فناوري، 9 33، (صص 53-46).

خداداد حسینی سید حمید، ریاحی پریسا، نوري مینـا، 1391 ، “پیشبرد نوآوري در کشورهاي در حال توسعه، بررسی برنامه هـاي توسعه، بررسی برنامه هاي توسعه اقتصـادي در ایـران ” ، فصـلنامه سیاست علم و فناوري، 43 ،(صص119-101).

علم خواه حسن، شجاع جواد، 1391، “کتاب راهنمای مدیریت مالکیت فکری برای کسب و کارهای دانش بنیان”، چاپ دوم، ناشر موسسه دارایی های فکری و فناوری مدرس.

 

Gorman, G., MC Carthy,S.,200, “Business Development Support&knowledge-Based Businesses”, Journal of Technology Transfer, 31(1), pp.131-143

Rylander A., Peppard J., 2005, “What Really is a Knowledge-Intensive Firm?”, Royal Institute of Technology, Sweden, Organization journal. pp 1-31.

Monck CSP, Porter RB, Quintas P, Storey DJ, Wynarczyk P ,1988, “Science parks and the growth of high technology frms”.London: Croom Helm Publisher.

Lundvall, B.Å. and Christensen, J.L., 2004, “Introduction: product innovation –on why and how it matters for firms and the economy”, In: J.L. Christensen and B.Å. Lundvall (eds.), Production Innovation, Interactive Learning and Economic Performance, Research on Technological Innovation and Management Policy Volume 8., Elsevier Ltd., Oxford.

 

نویسنده :

بنفشه دين محمدي آذري

پژوهشگر حوزه مديريت تكنولوژي

اهمیت و ضرورت آموزش کارآفرینی

آموزش کارآفرینی

 

آموزش کارآفرینی تاکید بر ویژگی‌ها، توانمندی‌ها و مهارت‌هایی دارد که افراد برای راه‌اندازی، رشد و مدیریت کسب‌وکار بایستی به آنها مجهز شوند.

گیب (2002) بیان می‌کند که تفاوت اصلی میان دو مفهوم این است که آموزش ویژگی‌های کارآفرینانه در معنای وسیع بر روی مهارت‌ها و توانمندی‌هایی تاکید دارد که در هر شرایط و محیطی کاربرد دارد، اما آموزش کارآفرینی عمدتا بر مهارت‌های لازم جهت راه‌اندازی و مدیریت کسب و کار تاکید دارد؛ بنابر این، می‌توان نتیجه گرفت که در آموزش ویژگی‌های کارآفرینانه برروی ابعاد کسب و کار تمرکز نمی‌شود و مهارت‌هایی نظیر راه‌اندازی یک کسب و کار و مدیریت آن مورد توجه قرار نمی‌گیرد؛ در حالی که در آموزش کارآفرینی، بخش عمده تاکید آموزش بر روی این است که چگونه می توان یک کسب و کار مستقل را به صورت انفرادی و یا گروهی راه اندازی و مدیریت کرد .

تحقیقات نشان می دهد که کارآفرینی امری آموزش پذیر، تقویت پذیر و پرورش پذیر است. اولین کشورهایی که در زمینه آموزش کارآفرینی فعالیت‌هایی را انجام دادند، کشورهای آلمان، انگلیس، امریکا و ژاپن بودند. امروزه آموزش کارآفرینی به یکی از مهمترین و گسترده‌ترین فعالیت‌های دانشگاهی تبدیل شده است. طی دهه 1980، دانشگاه‌ها بر حسب ویژگی گروه های تحت آموزش و نیازهای محلی، منطقه ای و ملی، برنامه های آموزشی متعددی را برای سازمانهای خصوصی و عمومی طراحی نموده اند.

اين قبيل از دوره‌ها به دنبال بهبود و انگيزش گرايش‌هاي افراد همچون استقلال‌طلبی، فرصت‌جويي، ابتكار، تمايل، ریسک‌پذيري، تعهد به كار،تمايل به حل مشكلات و لذت بردن از عدم قطعيت و ابهام ميباشد. دوره‌های آموزش کارآفرینی نه تنها جای خود را در بستر دروس دانشگاهی و در رشته های مختلف باز نموده، بلکه در دوره های مختلف تحصیلی از ابتدایی تا دبیرستان نیز مورد توجه قرار گرفته است. گرچه امروزه تنوع این دوره‌ها، شرکت‌های موجود را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد و دوره‌های متعددی جهت رشد، بقا و کارآفرین نمودن سازمانهای بزرگ طراحی شده، اما هدف اولیه از توسعه کارافرینی همانا تربیت نمودن افراد متکی به نفس و آگاه به فرصتها و به طور کلی افرادی است که تمایل بیشتری به راه اندازی کسب و کارهای مستقل دارند. در واقع هدف این است تا افراد طی دوران تحصیل افرادی موسس و اقدام کننده تربیت شوند. این افراد شامل پیشروان در فعالیت‌ها، ماجراجویان، جسوران، مبتکران، فرصت‌طلبان، جاه‌طلبان، و ارتقا‌جویان می‌باشند.

به طور کلی همراه با آشکار شدن نقش و تاثیر کارآفرینی بر روند اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی کشورهای توسعه یافته، تلاش در جهت آموزش و تعمیم دانش و روحیه کارآفرینی در بین مدیران، تجار، دانشجویان، (که جملگی کارآفرینان بالقوه محسوب می‌شوند) و کارآفرینان بالفعل شدت گرفت. هدف از آموزش کارآفرینی تربیت افرادی است که بتوانند پس از تکمیل تحصیلات خود افرادی موسس باشند و کسب و کاری را ایجاد نمایند.

آنچه که  در تدریس دوره های کارآفرینی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است، کارآفرینانه بودن شیوه‌های تدریس، ترکیب افراد و اهداف آموزشی و تطبیق و همسویی این موارد با یکدیگر می‌باشد. آموزش کارآفرینی فرآیندی نظام‌مند، آگاهانه و هدف گرا می‌باشد که طی آن افراد غیر کارآفرین ولی دارای توان بالقوه به صورت خلاق تربیت می‌گردند. آموزش کارآفرینی فعالیتی است که از آن برای انتقال دانش و اطلاعات مورد نیاز جهت کارآفرینی استفاده می‌شود که افزایش، بهبود و توسعه نگرش‌ها، مهارتها و توانایی‌های افراد غیر کارآفرین را در پی خواهد داشت.

 

آموزش ویژگی‌های کارآفرینانه

در گذشته، افسانه‌ای شایع بود که کارآفرینان دارای ویژگی ذاتی هستند و ویژگی‌هایی همچون: ابتکار، روحیه تهاجمی، تحرک، تمایل در به کارگیری ریسک، توان تحلیلی و مهارت در روابط انسانی در افراد از بدو تولد در فرد وجود دارد. بنابراین، فرض اساسی این بود که کارآفرینان از طریق آموزش، پرورش نمی‌یابند. اما امروزه کارآفرینی به عنوان یک رشته علمی مورد شناسایی قرار گرفته و متقاضیان مستعد بایستی مانند تمامی رشته‌های علمی دیگر دانش مربوط به آن را کسب نمایند. آموزش ویژگی‌های کارآفرینانه به دامنه وسیعی از شایستگی‌ها و توانمندی‌ها جهت یادگیری کارآفرینانه تاکید دارد. در این آموزش، اعتقاد بر این است که با توجه به شرایط متغیر جامعه جهانی و سرعت تغییرات، افراد بایستی یاد بگیرند که چگونه در سر تاسر زندگی به صورت کارآفرین رفتار کنند و لذا دامنه آن بسیار وسیع‌تر از صرفا کسب و کار می باشد. با توجه به مطالعات مختلفی که صورت گرفته است ثابت شده که ویژگی‌های کارآفرینان در سازمان اغلب اکتسابی است و نه توارثی و از این رو در حال حاضر آموزش کارآفرینی به یکی از مهم‌ترین و گسترده‌ترین فعالیت‌های دانشگاه‌ها تبدیل شده است. در شمارگان بعدی نشریه دانشگاه کارآفرین به مطالبی نظیر ضرورت آموزش کارآفرینی، آموزش دوره‌های کارآفرینی ، محتواهای آموزش کارآفرینی

 

نویسنده : دکتر جابر نوبخت وند / پژوهشگر و مدرس دانشگاه

 

نقش انقلاب اسلامی در توسعه کسب وکار و کارآفرینی

 

انقلاب اسلامی ایران با سطح وسیع و ریشه های عمیق و تمام ویژگی‌های خود به عنوان یک پدیده اجتماعی، معلول و محصول عوامل بسیاری است. شاید بتوان مجموعه‌ای از عوامل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی را از جمله علل شکل‌گیری انقلاب پرشکوه اسلامی کشورمان قلمداد کرد. بی‌تردید دلیل وجود پشتوانه مردمی برای انقلاب،  انگیزه‌های تحقق عدالت اجتماعی بوده است. قبل از انقلاب ایجاد کسب و کار و ایجاد اشتغال منشا دولتی داشته و منبع مالی آن ناشی از درآمدهای نفتی بوده است. البته تک سرمایه‌داران درباری در برخی از حوزه‌ها از جمله صنعت خودرو، فولاد و البسه فعالیت داشتند و به عبارتی قشر متوسط هیچ نقش تاثیر گذاری در ایجاد کسب و کار و کارآفرینی نداشتند. در این حالت شکل‌گیری کسب و کارهای متوسط و خرد با منشا مردمی درجه امکان پذیری حداقلی به خود گرفت. پس از انقلاب امام خمینی (ره) در جهت  توجه به صنایع کوچک در کنار صنایع بزرگ تاکید داشتند که با افزایش روحیه مشارکت مردمی و ارتقا نقش مردم در تصمیمات کلان، زمینه حضور قشر متوسط در جهش اقتصادی فراهم شد که این مهم با جنگ تحمیلی شکل دیگری به خود گرفت و خلاقیت جوانان در کنار ایثار و از جان گذشتگی، زمینه استقلال و خود اتکایی را ایجاد نمود. در شرایط جنگ و تحریم، تهدیدات به فرصت تبدیل شد و تولید تجهیزات ستاد جنگ ونیازهای مردمی بر محور خلاقیت و تلاش ایرانی استوار گشت. پس از جنگ، فرصت سازندگی با تکیه بر ایده‌ها و منابع انسانی داخلی جهت گرفت. زیرساخت‌های آسیب دیده ترمیم شد، توسعه و ایجاد زیر ساخت‌ها قدرت و سرعت بیشتری گرفت. در این راستا توسعه متوازن معیار توسعه پایدارگشت و خوداتکایی ناشی از محدودیت‌ها، بخش خصوصی را فعال‌تر کرد. البته بخش خصوصی شکل گرفته گاه ماهیت شبه دولتی داشت اما در لایه‌های پایینی و پیمانکاران و تامین کنندگان بخش خصوصی واقعی حضور یافتند. بخش خصوصی با سیاست‌های اصل 44 ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری، توان مضاعف گرفت و تلاش برای بهبود فضای کسب و کار با وجود تحریم‌ها و محدودیت‌ها، منسجم‌تر شده و روند ایجاد استارت آپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان معنا دارگردید. با افزایش تعداد دانشجویان، تعداد دانشگاه‌ها و رشته‌های جدید نیز توسعه یافت .دولت‌ها بر اساس برنامه چشم انداز20 ساله و برنامه‌های 5 ساله، نهایت تلاش خود را در جهت تحقق برنامه‌ها به کار گرفته و می‌گیرند. هرچند شرایط اقتصاد جهانی و شرایط تحریمی، اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی درجهت جدایی از اقتصاد نفتی را کُند نموده است اما افزایش سهم مالیات از بودجه سالانه به 30 درصد جای امیدواری ایجاد نموده است. در برنامه چشم انداز بیست ساله دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در جهان اسلام واستقرار جامعه دانش‌بنیان، عدالت‌محور و برخوردار از انسان‌های شایسته و فرهیخته و نخبه هدف گذاری شده است. تامين بیش از50 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور از محل ارزش‌آفريني، نوآوری و تجاری‌سازی علم و فناوری در سال(1404) از دیگر اهداف کمی مورد نظر در برنامه چشم انداز است در برنامه توسعه ششم نیزعلاوه بر مشارکت بخش خصوصی در تامین مالی از طریق بورس اوراق بهادار به میزام نود و پنج هزار میلیارد تومان در هر سال، بیست و چهار هزار میلیارد تومان سرمایه گذاری سالانه از سوی بخش خصوصی پیش‌بینی شده است .البته مشارکت بخش خصوصی دراجرای پروژه های کلان نفتی و عمرانی کشور نیز مورد نظر می‌باشد .

بطور کلی می‌توان گفت پس از انقلاب روند کارآفرینی با مشارکت بخش خصوصی شکل جدی تر و عملی تری به خود گرفته است و مردمی‌تر شدن اقتصاد با محوریت خلاقیت ایرانی و منابع انسانی بومی کشور و با استفاده از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود روز به روز عملی تر می‌گردد.

نویسنده : دکتر حسین محمودی اصل   مدرس دانشگاه و کارشناس اقتصاد و کارآفرینی